Przestrzeń współbycia. Těšínské niebo Cieszyńskie nebe Těšínského divadla w Českém Těšíně jako międzykulturowa narracja o wielokulturowości miasta/miast

W artykule poddano analizie dwujęzyczny dramaturgiczno-inscenizacyjny wspólny projekt Sceny Polskiej i České scény (Sceny Czeskiej) Těšínského divadla (Teatru Cieszyńskiego) w Českém Těšíně (Czeskim Cieszynie) pn. Těšínské niebo Cieszyńskie nebe. Ten muzyczny „sentymentalny rajd tramwajowy – sentymentální tramvajová rallye” przez wieki po wielokulturowym regionie i wielokulturowym mieście był – zgodnie z zamierzeniem realizatorów przedsięwzięcia: Jaromíra Nohavicy, Renaty Putzlacher, Radovana Lipusa, Tomaša Kočko – „próbą spojrzenia na cieszyńską ziemię przez pryzmat minionych lat i zdarzeń, pełną nostalgii i humoru, z przywołaniem związanych z tym regionem postaci prawdziwych i mitycznych”1. Próbą przeprowadzoną zgodnie z przyjętą przez autorów projektu nadrzędną, zainspirowaną przez ideę euroregionu, zasadą eksponowania tego, co społeczność pogranicza łączyło/łączy i w efekcie tworzy płaszczyznę wartości wspólnych, a nie tego, co dzieliło/dzieli. Poszukiwanie wspólnych elementów kultury, podobieństw dziejów okazało się tutaj zbieżne z założeniami edukacji międzykulturowej. Przyjętą opcję postrzegania polsko-czeskich pogranicznych dziejów oraz wizję współistnienia obu narodów w Cieszyńskim determinował nadto fakt przyjęcia obu państw w struktury Unii Europejskiej (premiera spektaklu 15 maja 2004 roku). Z tej perspektywy została skonstruowana materia następujących po sobie sekwencji spektaklu i wyłaniała się koncepcja człowieka pogranicza jako człowieka pełniejszego, bo wzbogaconego duchowo innością drugiego. Przedstawienie współuczestniczyło w podejmowanym po 1989 roku procesie formowania odpowiednio wysokiego poziomu zbiorowej tożsamości lokalnej, regionalnej oraz euroregionalnej społeczności zamieszkujących oba miasta graniczne i oba przygraniczne obszary.

Coexistence space. Těšínské niebo Cieszyńskie nebe [Cieszyn Sky] of the Cieszyn Theatre in Czech Cieszyn as intercultural narration about multiculturalism of the town(s)

What was subjected to analysis in the presented study is the bilingual stage project of the Polish Scene and the Czech Scene of the Cieszyn Theatre in Czech Cieszyn entitled Těšínské niebo Cieszyńskie nebe /Cieszyn Skies/ (first staged on 15th May 2004). In compliance with the intentions of the undertakers: Jaromír Nohavica, Renata Putzlacher, Radovan Lipus, Tomaš Kočko, this musical “sentimental tramway trip” through ages in the multicultural region and town was “an attempt at viewing the area of Cieszyn through the past years and events – an attempt full of nostalgia and humour as well as references to real and mythical figures associated with this region”50. This was carried out according to the superior principle, applied by the authors of the project and inspired by the idea of the Euroregion, of exposing what has been linking the borderland community (and results in a platform of common values) and not what has been dividing it. The search for common elements of culture and historical similarities has turned out to be compliant with the assumptions of intercultural education. The applied option of viewing the Polish-Czech borderland history and the vision of coexistence of both nationalities in the area of Cieszyn have been also determined by joining the structures of the European Union (the opening took place on 15th May 2004). It was from this perspective that the consecutive sequences of the spectacle were constructed, unveiling the concept of the borderland man as a more complete person – spiritually enriched with the dissimilarity of the other. The spectacle has contributed to the process (started in 1989) of forming appropriately high collective local, regional and Euroregional awareness of the community inhabiting both borderland towns and regions.

REFERENCES:

• Babiński G.: Pogranicze polsko-ukraińskie. Etniczność, zróżnicowanie religijne, tożsamość. Kraków 1997, „Nomos”.
• Boková M.: Nebe a sny nad Těšínem. http://www.nedelnisvet.cz (21.11.2004).
• Borovička J.: Inscenace Těšínské nebe přilakala pozornost prazského publika. http://www.tdivadlo.cz/tn/ (25.01.2015).
• FDMS závěr Poroty [Protokół obrad jury IV Festivalu divadel Moravy a Sle­zska] archiwum Těšínského divadla Český Těšín.
• Heclová I., Jarnotová A., Wania J. (red.): Nabídka představení Těšínského di­vadla v Českém Těšíně. Sezona 2003/2004. Repertuar Sceny Polskiej Teatru Cieszyńskiego w sezonie 2003/2004. Český Těšín 2003.
• http://www.tdivadlo.cz/tn/ (30.01.2015).
• Kardyni-Pelikanová K.: Těšínské niebo – Cieszyńskie nebe, czyli górą bliźnięta (zodiakalne). „Zwrot” 2006, nr 1.
• Kaszper K.: Kolonia w środku Europy. „Górnośląski Dariusz Kulturalny” 1994, nr 1–2.
• Kaszper K: W sobotę pożegnamy „Těšínské niebo”. „Głos Ludu”, 16.06.2011.
• Lewowicki T.: W poszukiwaniu modelu edukacji międzykulturowej. W: T. Le­wowicki, J. Nikitorowicz, T. Pilch, S. Tomiuk (red.): Edukacja wobec ładu globalnego. Warszawa 2002, Wyższa Szkoła Pedagogiczna ZNP, Instytut Pedagogiki Społecznej i Resocjalizacji UW, Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
• Lotko E.: Zrádná slova v polštině a češtině. Olomouc 1992, Votobia.
• Nikitorowicz J., Pogranicze, tożsamość, edukacja międzykulturowa. Białystok 2001, Wydawnictwo Uniwersyteckie „Trans Humana”.
• Nikitorowicz, T. Pilch, S. Tomiuk (red.): Edukacja wobec ładu globalnego. Warszawa 2002, Wyższa Szkoła Pedagogiczna ZNP, Instytut Pedagogiki Społecznej i Resocjalizacji UW, Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
• Olbrycht K., Pindór M. (red.): Národní divadla. Tradice a současnost/ Teatry narodowe. Tradycja i współczesność. Cieszyn 2003, UŚ – Filia w Cieszynie.
• Pająk E.: Edukacja międzykulturowa w szkole na przykładzie programu Co­verdell World Wise Schools (CWWS) – wyzwania wielokulturowości w Sta­nach Zjednoczonych i Unii Europejskiej. W: A. Szerląg (red.): Wielokultu­rowość – międzykulturowość obszarami edukacyjnych odniesień. Kraków 2005, Uniwersytet Wrocławski, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
• Pergelová K.: Těšínské niebo pod Vyšehradským nebem. http://folktime.cz (24.08.2005).
• Pindór M.: Polsko-czeskie i polsko-słowackie kontakty teatralne. Cieszyn – Český Tĕšín 1945–1999. Katowice 2006, Polska Akademia Nauk Oddział w Katowicach, Komisja ds. Stosunków Polsko-Czeskich i Polsko-Słowac­kich, Wydawnictwo Naukowe i Artystyczne „Gnome”.
• Pindór M.: Przywracanie Morcinka zaolziańskiej społeczności... (O realiza­cjach prozy Morcinka w Scenie Polskiej Těšínského divadla). W: K. Heska­-Kwaśniewicz, J. Lyszczyna (red.): Gustaw Mocinek – w 120-lecie urodzin. Katowice 2012, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Putzlacher R. (red.): Program do przedstawienia Těšínské niebo Cieszyńskie nebe”. Český Těšín 2004.
• Putzlacher R., Lipus R.: Těšínské niebo Cieszyńskie nebe. Scenariusz, archi­wum Těšínského divadla, Český Těšín.
• Sławińska I. T.: Zaczarowanym tramwajem po Cieszynie. „Śląsk” 2004, nr 8.
• Szczygieł M.: Nohavica dla czechofilów. „Gazeta Wyborcza”, 19–20.11.2005.
• Wójcik S.: Muzyczna podroż do Cieszyna. http://www.pk.org.pl/artykul.php?id=44 (30.01.2015).