TABLE OF CONTENTS

SPIS TREŚCI

Artykuł jest swoistym bilansem dokonań i problemów edukacji międzykulturowej. Przedstawia próbę typologii odmian wielokulturowości oraz przykłady zjawiska wielokulturowości w różnych częściach świata. Na tym tle nakreślony został szkic dziejów edukacji wielokulturowej – celów tej edukacji, przyjmowanych modeli, a także skutków. Jako propozycja przezwyciężenia słabości edukacji wielokulturowej przedstawiona jest edukacja międzykulturowa. Nową tendencją w życiu współczesnych społeczeństw – przywołaną w artykule – staje się wielowymiarowe ujmowanie tożsamości człowieka. W warunkach globalizacji, europejskiej integracji, demokracji i respektowania praw ludzi ważne są możliwości dokonywania wyborów własnej tożsamości. Wymienione sprawy, a także inne sprawy sygnalizowane w tekście, wyznaczają istotne zadania edukacji międzykulturowej.

Autor zwraca uwagę, że z dotychczasowych badań nad wielokulturowością i skutków funkcjonującej ideologii wielokulturowości wynika potrzeba wypracowania nowej koncepcji kultury wiedzy o sobie i innych, co może i powinna podjąć rozwijająca się obecnie edukacja międzykulturowa. Wskazuje na normy, którymi kieruje się edukacja międzykulturowa, w ustawicznym procesie kształtowania tożsamości kulturowej. Są to między innymi: uczyć się, aby być sobą, doświadczać Innych i potrafić działać wspólnie, wiedzieć o sobie i Innych. W kontekście powyższego przedstawia zadania edukacji międzykulturowej związane z kreowaniem kilku nurtów rozwoju człowieka i jego kultury. Nurt tradycji i kultury regionalnej, inaczej nurt związany z nabywaniem tożsamości rodzinno-lokalno-parafialnej, nurt kultur narodowych i kształtowania się tożsamości narodowej, nurt kultury państwowej, dotyczący kreowania więzi obywatelskich z państwem, nurt dialogu kulturowego i cywilizacyjnego (wewnętrznego i zewnętrznego), inaczej, nurt kreujący wielopłaszyznową tożsamość jednostkową i społeczną oraz nurt symetrycznej akulturacji, między innymi jako wynik mobilności i ruchów migracyjnych na świecie.

Artykuł porusza kwestie percepcji Innego kulturowo w społecznościach lokalnych jednorodnych i zróżnicowanych pod względem kulturowym. Głównym odniesieniem są tu badania przeprowadzone wśród młodzieży licealnej dwóch społeczności lokalnych o odmiennej rzeczywistości społeczno-kulturowej. Zaprezentowane wyniki badań dotyczą przede wszystkim kwestii poziomu dystansu społecznego w odniesieniu do różnych sytuacji społecznego funkcjonowania z Innym kulturowo.

Proponuję spojrzenie na zjawisko migracji zagranicznych, a zwłaszcza na doświadczenia rodzin z nich wynikające w sposób zdecydowanie szerszy, niż ma to miejsce w wielu analizach, zwłaszcza pedagogicznych. Jest to spojrzenie wynikające z przyjęcia transnarodowej perspektywy interpretacji przemieszczeń zagranicznych. Takie podejście badawczo-analityczne pozwala na odejście od jednostronnego, negatywnego oceniania konsekwencji rozłąki rodzin spowodowanej migracją zagraniczną jej członków. Ukazuje ono ujemne skutki rozłąki rodzin, ale przedstawia także rodzinę jako wspólnotę, która funkcjonuje ponad granicami państw oraz ponad jej dotychczasowymi ujęciami.Przedmiotem prezentowanych badań są rodzinne i indywidualne doświadczenia wynikające z migracji zagranicznej małżonków i rodziców. Podstawowym celem naukowym jest rozpoznanie doświadczeń rodzinnych warunkowanych rozłąką spowodowaną migracją zagraniczną oraz poznanie czynników, które sprzyjają utrzymaniu rodziny jako wspólnoty lub powodują jej rozpad.

W tekście podejmuję próbę ukazania znaczenia edukacji regionalnej w pielęgnowaniu pamięci przeszłości, odnosząc się do sytuacji wielokulturowego Białegostoku. Zastanawiam się nad rolą, jaką pełnią badania dotyczące pamięci przeszłości w planowaniu i realizowaniu działań edukacyjnych i wychowawczych. Zwracam uwagę na wybrane kwestie związane z pamięcią przeszłości w kontekście badań społecznych.

Artykuł stanowi refleksję dotyczącą praktyki teatralnej jako narzędzia edukacji międzykulturowej. Odwołuję się w nim do pracy animatorów z Ośrodka „Pogranicze – sztuk, kultur, narodów” w Sejnach, analizując warsztat teatralny Teatru Sejneńskiego i Pracowni Kronik Sejneńskich. W obu projektach uczestniczą dzieci i młodzież z Sejneńszczyzny, miejsca o wielokulturowych tradycjach i sąsiedztwie. Poprzez czynny udział, osobiste zaangażowanie i spotkanie ze świadkami historii młodzi mieszkańcy Sejn poznają wielokulturową przeszłość tego miejsca oraz uczą się kultury swoich kolegów i koleżanek. Zgromadzone w ten sposób informacje stanowią następnie fundament realizowanych przez młodzież spektakli. Teatr jest zatem nie tylko narzędziem sztuki, ale procesem edukacji międzykulturowej, który poprzez „kulturę czynną”, tworzoną dla ludzi i z ludźmi, kształtuje umiejętność „bycia wielokulturowym”, postawę otwartą na drugiego, umiejętność dialogu, tolerancji, zrozumienia.

Artykuł charakteryzuje możliwość realizacji edukacji międzykulturowej wśród dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym poprzez wielokulturowe opowieści na przykładzie Programu Rozwoju Wrażliwości na Inność „Przygody Innego”. Podstawę tego programu stanowi seria lekcji prowadzonych zgodnie z następującym porządkiem: lekcje z zastosowaniem opowieści międzykulturowych wzbogacone o aktywizujące metody nauczania, a następnie lekcje utrwalające, których celem jest konsolidacja wiedzy z poprzednich lekcji i rozszerzenie jej o nowe elementy z nią związane. Opowieści międzykulturowe mieszczą się zarówno w kanonie opowiadań psycho-edukacyjnych, jak i w nurcie edukacyjnej (rozwojowej) biblioterapii. Praca z omawianymi opowieściami umożliwia kształtowanie wrażliwości na inność w różnych aspektach (biologicznym, ekonomicznym, społecznym i kulturowym). Umożliwia także studentom kontakt z różnorodnością świata, nadanie jej wartości oraz rozwinięcie ciekawości kognitywnej oraz chęci interakcji z Obcym/Innym. Opowieści międzykulturowe stwarzają przestrzeń dla przygotowania dziecka na kontakty z Obcym/Innym poprzez pogłębione refleksje czytelników, rewaluację sposobu patrzenia na różnicę, są one także przydatne w pracy nad zachowaniem. Ponadto, oddziałują na proces rozwoju tożsamości dziecka poprzez tłumaczenie jego własnej przynależności do specyficznej (narodowej, etnicznej, religijnej) grupy i wartości, które reprezentuje.

Tekst prezentuje koncepcję studiów drugiego stopnia: „Edukacja międzykulturowa i regionalna”, powołanych w Instytucie Pedagogiki Uniwersytetu Gdańskiego. Studia realizowane są jako specjalność na kierunku pedagogika. Programowa koncepcja studiów jest swoistym odzwierciedleniem gdańskiego myślenia o regionie, wielokulturowości i międzykulturowości.

Opracowanie prezentuje działalność naukowo-badawczą Katedry Edukacji Międzykulturowej działającej pod kierunkiem prof. zw. dra hab. Jerzego Nikitorowicza na Wydziale Pedagogiki i Psychologii Uniwersytetu w Białymstoku. Jest to jeden z wiodących w Polsce ośrodków akademickich zajmujący się edukacją międzykulturową.

Wstąpienie Polski do krajów Unii Europejskiej w 2004 roku i otwarcie zagranicznych rynków pracy wywołało falę migracyjną ludności polskiej m.in. do Irlandii. Polacy emigrują tam całymi rodzinami w poszukiwaniu lepiej płatnej posady i stabilizacji finansowej. Ich dzieci muszą kontynuować obowiązek szkolny w obcym dla siebie zarówno językowo, jak i kulturowo środowisku. W związku z tym przeprowadzone zostały badania nad adaptacją polskiej młodzieży szkolnej do warunków życia i edukacji w Irlandii. Artykuł stanowi próbę przybliżenia czytelnikowi obrazu codzienności szkolnej polskiej młodzieży na emigracji. Omawia zasady i reguły funkcjonujące w irlandzkich szkołach, metody i formy pracy z uczniem, system kontroli i oceniania, a także wymagania wychowawcze i dydaktyczne stawiane imigrantom w tym kraju.