TABLE OF CONTENTS

SPIS TREŚCI

WPROWADZENIE

INTRODUCTION

Współczesny świat nękany jest wieloma problemami, które budzą niepokój o przyszłość społeczeństw żyjących w różnych częściach naszego globu. Problemy te dotyczą również społeczeństw europejskich. Dokuczliwe i pod różnymi względami szkodliwe są zachowania polityków, odżywają radykalne nurty nacjonalistyczne i szowinistyczne, nie słabną konflikty na tle religijnym, pogłębiają się różnice w warunkach życia bogatych i biednych, toksyczne jest oddziaływanie licznych środków masowej komunikacji. W tej trudnej sytuacji niewielką pomoc niesie ludziom edukacja, której powinnością jest przecież przygotowanie do życia. Powinności tej nie sposób wypełnić z powodzeniem, nie uwzględniając podstawowych problemów współczesnego świata, nie pomagając w ich zrozumieniu i poszukiwaniu rozwiązań. Szczególną rolę w tym dziele odgrywać może i powinna edukacja międzykulturowa – inspirując i promując poczynania służące przygotowaniu do godnego i zgodnego życia w dotkniętym poważnymi problemami wielokulturowym świecie.

Artykuł ukazuje zasięg zjawiska imigracji i jej znaczenie społeczno- -ekonomiczne w krajach OECD oraz polepszenie w ostatniej dekadzie poziomu wykształcenia dzieci imigrantów. Jednak kształcenie dzieci imigrantów pozostaje nadal poważnym wyzwaniem dla systemów szkolnych. Są oni narażeni na stres kulturowy, toteż ich adaptacja szkolna jest utrudniona. Chociaż wywodzą się ze środowisk defaworyzowanych, osiągają jednak względnie lepsze wyniki akademickie, aniżeli populacja autochtoniczna o podobnym statusie społeczno- -ekonomicznym. Aby wyjaśnić to zjawisko, pożądane jest uwzględnienie pojęć resilience i kapitału społecznego. Termin kapitał społeczny pozwala wyeksponować relacje korzystne („dobry” kapitał społeczny) dla rozwoju kapitału ludzkiego, pojęcie zaś resilience umożliwia ujmowanie tych relacji jako czynników chroniących uczniów w sytuacjach niesprzyjających i trudnych. Zrelacjonowane badania szwajcarskich autorek, D. Bader i R. Fibbi, mieszczą się w nurcie badań nad fenomenem resilience. Artykuł kończy się refleksją autora o doniosłej roli normatywnego wymiaru kapitału kulturowego imigrantów (pochodzenia azjatyckiego), który w sposób szczególny przyczynia się do procesów pozytywnej adaptacji szkolnej i społecznej ich dzieci, powiększając zasoby czynników chroniących.

Polish experience of multiculturalism in the interpretation of John Paul II as an inspiration for intercultural education

The inquiry aims at indicating that the interpretation of Polish experience of multiculturalism performed by John Paul II may become an inspiration for intercultural education and comparative pedagogy of religion. This can occur mainly because the issue of particularity and universality, which is considered significant for research into intercultural education, is present in the interpretation of Polish experience of multiculturalism carried out by John Paul II. He combined Polish experience of multiculturalism with his own personal experience which shaped his identity as well as with moral experience and experiencing the Christian faith. For those who share axiological convictions promoted by John Paul II, his interpretation of Polish experience of multiculturalism has become crucial. They can see significant merits of the papal interpretation of the Polish ethos. If this interpretation is granted rightness, it acquires the qualities of an intellectually and morally important point of reference for the axiological and educational sense of Polish experience of multiculturalism. The issues of intercultural education and comparative pedagogy of religion were frequently undertaken by John Paul II. In his book Pamięć i tożsamość. Rozmowy na przełomie tysiącleci /Memory and Identity: Conversations at the Dawn of a Millennium/, in which John Paul II recapitulates his philosophical and theological considerations on culture, his convictions concerning Polish experience of multiculturalisms are also expressed: ‘Polishness is in fact multitude and pluralism, not narrowness and confinement. It seems, however, that this »Jagiellonian« dimension of Polishness [...] ceased to be, unfortunately, something obvious in our times’74. What is essential for intercultural education is the recognition that Polishness is marked by ‘multitude and pluralism, not narrowness and confinement’, because in this way axiological principles of shaping beliefs and attitudes in interpersonal relations are created in the complex situation of multiculturalism.

W opracowaniu podjęto próbę rozpoznania – czym w swej istocie był fenomen kulturowy „Młodokaszubi” i jakie wywarł on konsekwencje dla kształtowania kaszubskiej idei regionalizmu oraz w jaki sposób może wzbogacać myślenie o edukacji regionalnej w ogóle. Autorka formułuje tezę, zgodnie z którą myśl młodokaszubska stanowi punkt węzłowy etnicznej biografii Kaszubów – jest bowiem wyrazem kulturowego rozwoju idei regionalizmu kaszubskiego. Potwierdza zarazem Herderowską tezę, że każde jestestwo posiada własny świat, i to wewnątrz tego świata wytworzony powinien być typowy dla niego wzorzec. Regionalizm i edukacja regionalna są nierozerwalnie związane z pedagogicznością i politycznością kulturowego bycia człowieka w świecie.

Artykuł jest omówieniem dwóch sposobów włączania i rozwijania zadań edukacji międzykulturowej na Lubelszczyźnie. Pierwszy – dotyczy praktycznych działań prowadzonych w szkołach na różnych poziomach kształcenia, a drugi – koncepcji studiów podyplomowych w zakresie edukacji europejskiej, regionalnej i międzykulturowej realizowanych w Instytucie Pedagogiki Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. Stanowi on również refleksję nad możliwościami wykorzystania potencjału kultury lokalnej (materialnej, symbolicznej, społecznej) do tworzenia autorskich projektów szkolnych i programów nauczania realizujących cele edukacji międzykulturowej.

Artykuł przedstawia powstanie i działalność Koła Naukowego Edukacji Międzykulturowej, organizacji studenckiej istniejącej od dziewięciu lat na cieszyńskim Wydziale Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Udział studentów w konferencjach naukowych, projektach międzynarodowych i podejmowane przez nich inicjatywy pozwalają poszerzać wiedzę i zdobywać umiejętności społeczne (w tym międzykulturowe), organizacyjne, menedżerskie, a także naukowe. Okazują się one przydatne w dalszej pracy zawodowej, przez co wielu członków KNEM po studiach zostaje cenionymi przez pracodawców specjalistami.

Autorka artykułu dokonuje próby opisu wyznaczników tożsamości mieszkańców Zagłębia Dąbrowskiego – regionu na pograniczu śląsko-małopolskim – ze szczególnym uwzględnieniem jego stolicy – Sosnowca. Do opisu tożsamości wykorzystuje Tadeusza Lewowickiego Teorię Zachowań Tożsamościowych, w której wyróżniono sześć obszarów uwarunkowań tożsamości i zachowań tożsamościowych. Autorka podkreśla, że nie bez znaczenia dla kształtowania się tożsamości regionalnej mieszkańców Sosnowca jest fakt zamieszkiwania na pograniczu śląsko-zagłębiowskim oraz historyczne podziały ziem polskich z czasów rozbiorów. Historyczne i geograficzne uwarunkowania przyczyniły się do powstania antagonizmów między Ślązakami i Zagłębiakami, które – w założeniu autorki – mogą przyczyniać się do wzmacniania tożsamości mieszkańców Zagłębia.

Koło Naukowe Edukacji Międzykulturowej (KNEM) to studencka organizacja działająca nieprzerwanie od 2003 roku w Uniwersytecie Śląskim, na Wydziale Etnologii i Nauk o Edukacji w Cieszynie. Aktualnie na Uniwersytecie Śląskim zarejestrowane są 183 koła naukowe, z czego 6 na Wydziale Etnologii i Nauk o Edukacji w Cieszynie, w tym właśnie Koło Naukowe Edukacji Międzykulturowej. Pomysłodawczyniami stworzenia KNEM były Alina Szczurek-Boruta oraz Barbara Grabowska, które zostały opiekunkami naukowymi koła. Koło Naukowe Edukacji Międzykulturowej realizuje projekty o zróżnicowanym charakterze oraz zakresie tematycznym. Projekty te mają charakter edukacyjny, naukowy, społeczny i kulturalny. Działalność koła obejmuje liczne konferencje naukowe (konferencje poruszające problematykę rodzicielstwa zastępczego, opieki paliatywnej, tolerancji, stereotypów, innych kultur i narodów), warsztaty edukacyjne (tematyką nawiązujące np. do tolerancji, Praw Człowieka, międzykulturowości, twórczości i kreatywności), działania woluntarystyczne (wolontariat w szpitalu na oddziałach dziecięcych), jak również udział jego członków w różnego rodzaju szkoleniach i wymianach o charakterze krajowym czy międzynarodowym (wymiana polsko-litewska, warsztaty polsko-niemiecko-białoruskie). Nie brakuje także przedsięwzięć stricte rozrywkowych (Międzynarodowy Dzień Sąsiada, imprezy taneczne o charakterze folklorystycznym). Studenckie Koło Naukowe Edukacji Międzykulturowej znakomicie łączy akademicką teorię z praktyką.

Autorka prezentuje w artykule trzy scenariusze własnego pomysłu z zakresu edukacji regionalnej, wielo- i międzykulturowej. Proponowane scenariusze przeznaczone są do realizacji na zajęciach pozalekcyjnych adresowanych do młodzieży z terenu gminy Andrychów (w powiecie wadowickim w województwie małopolskim). W 2012 roku rozpoczęła ona badania dotyczące zajęć pozalekcyjnych dla dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi odbywających się na terenie gminy Andrychów w szkołach gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. Wstępne wyniki badań wskazują, że w niektórych szkołach na zajęciach pozalekcyjnych „Zajęcia historyczne”, „Kółko Historyczne” są realizowane elementy edukacji regionalnej, a zajęcia pozalekcyjne z zakresu edukacji wielo- i międzykulturowej nie są prowadzone. Wydaje się uzasadnionym stworzenie cyklu scenariuszy z zakresu edukacji regionalnej, wielo- i międzykulturowej, przeznaczonych nie tylko do realizacji na wspomnianych zajęciach pozalekcyjnych – których głównym tematem jest historia – ale również na zajęcia i koła zainteresowań umożliwiające nabycie wiedzy, postaw i umiejętności wynikających z realizacji celów edukacji wielo- i międzykulturowej. Zajęcia takie powinny powstać w najbliższym czasie, a autorka żywi nadzieję, iż opracowane przez nią scenariusze staną się inspiracją do ich tworzenia przez samych nauczycieli, uczniów bądź rodziców (opiekunów).

REFERENCES:

• Lewowicki T.: Poczucie tożsamości narodowej młodzieży – stałość i zmienność (uwagi końcowe). W: T. Lewowicki (red): Poczucie tożsamości narodowej młodzieży. Studium z pogranicza polsko-czeskiego. Cieszyn 1994, UŚ – Fi­lia w Cieszynie.
• Lewowicki T.: O badaniach społeczności pogranicza – od parcjalnych opisów ku elementom teorii zachowań tożsamościowych. W: J. Nikitorowicz (red.): Edukacja międzykulturowa – w kręgu potrzeb, oczekiwań i stereotypów. Białystok 1995, „Trans Humana”.
• Lewowicki T.: Problemy tożsamości narodowej – w poszukiwaniu sposobów uogólnionych ujęć kwestii poczucia tożsamości i zachowań z tym poczu­ciem związanych. W: M. M. Urlińska (red.): Edukacja a tożsamość etnicz­na. Toruń 1995, UMK.
• Lewowicki T.: Kształcenie uniwersyteckie – siła tradycji, presja współczes­ności, pytania o przyszłość, przesłania. W: W. Ambrozik, K. Przyszczyp­kowski (red.): Społeczeństwo. Edukacja. Poznań 2004, UAM.
• Lewowicki T.: Przedmowa. W: A. Szczurek-Boruta: Zadania rozwojowe mło­dzieży i edukacyjne warunki ich wypełniania w środowiskach zróżnicowa­nych kulturowo i gospodarczo. Studium pedagogiczne. Katowice 2007, UŚ.
• Lewowicki T.: Przedmowa. W: E. Ogrodzka-Mazur: Kompetencja aksjologicz­na dzieci w młodszym wieku szkolnym. Studium porównawcze środowisk zróżnicowanych kulturowo. Katowice 2007, UŚ.
• Ogrodzka-Mazur E.: Kompetencja aksjologiczna dzieci w młodszym wieku szkolnym. Studium porównawcze środowisk zróżnicowanych kulturowo. Ka­towice 2007, UŚ.
• Ogrodzka-Mazur E.: „Edukacja Międzykulturowa” 2012, nr 1, s. 9–12.
• Ogrodzka-Mazur E.: Autorytet uczonego a kreowanie środowiska pedagogów międzykulturowych. W: A. Szczurek-Boruta, E. Ogrodzka-Mazur (red.): Poza paradygmaty. Pedagogika międzykulturowa. 2. Księga pamiątko­wa dedykowana Profesorowi Tadeuszowi Lewowickiemu. Cieszyn – Toruń 2012, Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego, Wy­dawnictwo Adam Marszałek.
• Radziewicz-Winnicki A.: Opinia o całokształcie dorobku naukowego oraz działalności prof. zw. dr. hab. Tadeusza Lewowickiego, w związku z wnio­skiem Rady Wydziału Historyczno-Pedagogicznego oraz Senatu Uniwer­sytetu Opolskiego o nadanie Panu Profesorowi Tadeuszowi Lewowickiemu godności Doktora Honoris Causa. W: Tadeusz Lewowicki. Doktor Honoris Causa Universitatis Opoliensis. Opole 2004, UO.
• Radziewicz-Winnicki A.: Idea postępu w czasie społecznym Katedry Pedago­giki Ogólnej Wydziału Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego w ośrodku akademickim w Cieszynie. W: T. Lewowicki, E. Ogrodzka-Ma­zur, J. Urban (red.): Społeczne uwarunkowania edukacji międzykulturowej. T.1. Konteksty teoretyczne. Cieszyn – Warszawa –Toruń 2009, Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego, Wyższa Szkoła Pe­dagogiczna ZNP w Warszawie, Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Rusek H.: Cieszyńska szkoła badań pogranicza. W: T. Lewowicki, E. Ogrodz­ka-Mazur, J. Urban (red.): Społeczne uwarunkowania edukacji międzykul­turowej. T. 1. Konteksty teoretyczne. Cieszyn – Warszawa –Toruń 2009, Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego, Wyższa Szkoła Pedagogiczna ZNP w Warszawie, Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Sobecki M.: Kultura symboliczna a tożsamość. Studium tożsamości kulturo­wej Polaków na Grodzieńszczyźnie z perspektywy edukacji międzykulturo­wej. Białystok 2007, „Trans Humana”.
• Suchodolska J.: Edukacyjne, społeczno-kulturowe i gospodarcze uwarunkowa­nia tożsamości młodzieży z pogranicza polsko-czeskiego. Opole 2003, UO (niepublikowana praca doktorska napisana pod kierunkiem naukowym prof. zw. dra hab. T. Lewowickiego).
• Szczurek-Boruta A.: Zadania rozwojowe młodzieży i edukacyjne warunki ich wypełniania w środowiskach zróżnicowanych kulturowo i gospodarczo. Studium pedagogiczne. Katowice 2007, UŚ.
• Szczurek-Boruta A.: Szkolnictwo wyższe a teoria, modele badań i prakty­ka edukacji międzykulturowej. W: T. Lewowicki, E. Ogrodzka-Mazur A. Szczurek-Boruta (red.) Edukacja międzykulturowa – dokonania, prob­lemy, perspektywy. Cieszyn – Warszawa – Toruń 2011, Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego, Wyższa Szkoła Pedagogiczna ZNP w Warszawie, Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Szczurek-Boruta A., Ogrodzka-Mazur E.: Działalność naukowo-badawcza, dydaktyczna i organizacyjna Zakładu i Katedry Pedagogiki Ogólnej Uni­wersytetu Śląskiego na Wydziale Etnologii i Nauk o Edukacji w latach 1989–2012. Wokół cieszyńskiej szkoły badań pogranicza Profesora Tade­usza Lewowickiego. W: A. Szczurek-Boruta, E. Ogrodzka-Mazur (red.): Poza paradygmaty. Pedagogika międzykulturowa. 2. Księga pamiątko­wa dedykowana Profesorowi Tadeuszowi Lewowickiemu. Cieszyn – To­ruń 2012, Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego, Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Urlińska M. M.: Szkoła polska na obczyźnie wobec dylematów tożsamościo­wych. Toruń 2007, UMK.