TABLE OF CONTENTS

SPIS TREŚCI

WPROWADZENIE

INTRODUCTION

Rozpatrywanie kwestii edukacji międzykulturowej i dialogu międzykulturowego w kontekście prawnym i instytucjonalnym pozwala ustalić, jaka jest oficjalna polityka danego państwa lub organizacji międzynarodowej oraz dominujący dyskurs w odniesieniu do tzw. mniejszości. Autor koncentruje się na działalności Rady Europy, której rola w promowaniu edukacji międzykulturowej i dialogu międzykulturowego jest kluczowa. Rada Europy wypracowała wiele instrumentów (konwencje, rekomendacje, rezolucje, deklaracje, „karty”), które podejmują kwestie różnorodności kulturowej i pluralizmu oraz promują wizję społeczeństw bardziej demokratycznych, w których filozofia praw człowieka umożliwia transcendencję partykularyzmów lokalnych. Szczególną uwagę zwrócono na Białą Księgę w sprawie dialogu międzynarodowego „Żyć wspólnie jako równi w godności”, uznawaną aktualnie za dokument referencyjny w kwestiach demokratycznego zarządzania różnorodnością. Podkreślono znaczenie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w definiowaniu i generowaniu norm determinujących prawne i polityczne wymiary dialogu międzykulturowego.

Tożsamość religijna w społeczeństwach Europy Środkowo-Wschodniej ulega aktualnie silnym przemianom związanym zarówno z konsekwencjami transformacji systemowej, zmianami kulturowymi, jak i przemianami wewnątrz Kościołów. W nowych demokratycznych warunkach w państwach takich jak Polska, Słowacja i Ukraina tożsamość religijna staje się także jedną z tożsamości zbiorowych manifestowanych w sferze publicznej i istotnych nie tylko w kontekście dyskursu publicznego, ale także w kontekstach lokalnych, tj. tożsamości lokalnej i tożsamości miejsca. Autorka przedstawia w artykule refleksje dotyczące znaczeń religijnej tożsamości zbiorowej w lokalnej przestrzeni publicznej. Są to spostrzeżenia wyłaniające się z prowadzonych badań jakościowych. Zarysowują się tutaj trzy istotne konteksty znaczeń tożsamości religijnej w lokalnej przestrzeni życia publicznego: 1) specyfika roli religijności i religii w życiu publicznym w tej części Europy, 2) kulturowe i instytucjonalne znaczenia identyfikacji religijnej w odniesieniu do tożsamości lokalnej i tożsamości miejsca, 3) problematyka narracji wokół wieloreligijnego dziedzictwa sakralnego w społecznościach lokalnych, która wprowadza nowy sposób percepcji religijnej tożsamości jako kulturowego zasobu związanego z miejscem i pamięcią.

Praca jest próbą spojrzenia na edukacyjną działalność Śląskiego Kościoła Ewangelickiego Augsburskiego Wyznania na Zaolziu w Republice Czeskiej – w kontekście jej zadań, odnoszących się do wspomagania kształtowania tożsamości religijnej młodzieży zaolziańskiej oraz będących odpowiedzią na potrzeby współczesnej młodzieży i wychodzeniem im naprzeciw. Celem artykułu jest pokazanie Śląskiego Kościoła Ewangelickiego Augsburskiego Wyznania jako instytucji znaczącej w kształtowaniu otwartej tożsamości religijnej młodzieży uczącej się w polskich szkołach na Zaolziu. Przedstawione zostały wybrane działania edukacyjne Kościoła, zwłaszcza te będące próbami twórczego współdziałania ekumenicznego z innymi Kościołami.

W artykule dokonano analizy badań pedagogicznych prowadzonych przez ukraińskich i polskich naukowców, dotyczących problemów kulturologicznych edukacji. Wykazano, że na Ukrainie problemy kulturologiczne edukacji stają się coraz bardziej powszechne, odbywa się stopniowe rozgraniczenie treści pojęć edukacji wielokulturowej i międzykulturowej, problemy edukacji międzykulturowej coraz częściej znajdują odzwierciedlenie w badaniach naukowych i praktyce dydaktycznej. Ważne znaczenie w rozwoju zagadnień kulturologicznych w badaniach pedagogicznych ma rozwój nowego kierunku zintegrowanych badań naukowych na Ukrainie – oświatologii oraz jej części składowej – edukacji kulturologicznej. Badania polskich naukowców opierają się na znaczących osiągnięciach polskiej nauki pedagogicznej i praktyce w zakresie wdrażania podejścia kulturologicznego w edukacji. Szczególną uwagę w badaniach polskich naukowców zwraca się na edukację wielokulturową oraz międzykulturową na pograniczu; na kształtowanie wielowymiarowej tożsamości człowieka; na różne aspekty teorii i metodyki edukacji międzykulturowej. Do rozwiązywania problemów edukacji wielokulturowej w Polsce przyczynia się wyraźne rozgraniczenie pojęć edukacji wielokulturowej i międzykulturowej, określenie na poziomie ustawodawczym pojęć mniejszości narodowej, grupy etnicznej i in.

Niniejszy artykuł jest poświęcony transformacji szkolnictwa w społeczeństwie ukraińskim w latach 1900–1990, a także podstawowym naukowo-metodologicznym oraz organizacyjnym podejściom do formowania treści współczesnych badań tego szkolnictwa. Wyjaśnia również zasadnicze naukowe oraz metodologiczne problemy tej transformacji.Odwołując się do głównych tendencji rozwoju systemu szkolnictwa czasów radzieckich i przed nimi, artykuł przedstawia periodyzację rozwijania się społecznych studiów oświaty, jak również przykłady współczesnych progresywnych systemów z prezentacją różnych podejść do nauczania.

W rankingu szanghajskim najbardziej renomowanych 30 szkół wyższych zbadano 20 misji i 30 haseł oraz ujawniono ich różnorodność. Na podstawie analizy treści wyróżnione zostały grupy słów kluczowych, które najbardziej dokładnie charakteryzują misje (15 słów) oraz hasła (8 słów). Liczba i część tych słów w misji pozytywnie korelują z miejscem w rankingu. W drugim przypadku (części) korelacja utrzymuje się nawet dla 4 słów o najwyższej częstotliwości („edukacja”, „badania”, „wiedza”, „tworzyć”), potwierdzając pierwszeństwo jakościowego składu misji. Wprowadzone zostało pojęcie „misji skondensowanej (wzbogaconej)”. Wyróżnione zostały trzy typy sformułowań pojęcia „misja”. Scharakteryzowane zostały również hasła. Tylko dwa słowa kluczowe „wiedza” i „uczoność/nauka” są wspólne dla misji oraz haseł, co potwierdza niezbędność ich rozróżniania.

Edukację wyższą w zakresie prawa w Finlandii i Szwecji poddano analizie na przykładzie wiodących uniwersytetów. Wybór uczelni do badań oparty został na światowych rankingach oraz dostępności nauczania języków obcych na studiach magisterskich na kierunku prawo. Zidentyfikowano główne cechy charakterystyczne nauczania przyszłych prawników w zakresie języków obcych w Europie Północnej.

Naczelnym celem słowackiej edukacji na poziomie elementarnym jest sprzyjanie rozwojowi indywidualnemu każdego dziecka w bliskim kontakcie ze środowiskiem jego życia. Kształcenie nastawione jest na dostarczenie podstawowej wiedzy, kształtowanie umiejętności, postaw niezbędnych do życia w społeczeństwie. Najbliższą przestrzenią życia jest środowisko lokalne, daje ono podstawy do kształtowania stosunków społecznych i systemu wartości. W tekście tym autorki ukazują specyfikę edukacji regionalnej na poziomie kształcenia elementarnego przez pryzmat cech regionu: środowiska naturalnego, społecznego, kulturowego, technicznego i ich znaczenia w rozwoju i wychowaniu dziecka.

Toruńskie środowisko naukowe przez 25 lat obserwuje (na początku aktywnie uczestnicząc w tym procesie) działanie Polaków na Łotwie, mające na celu odbudowę szkoły dla mniejszości polskiej. Prowadzenie badań longitudinalnych pozwala nam uchwycić dynamikę procesu transmisji kultury, tradycji i języka polskiego, wskazać rolę podmiotów szkoły mających kluczowe znaczenie dla kształtowania się poczucia tożsamości narodowej pokolenia młodych Polaków urodzonych i mieszkających na Łotwie, korzystających z szansy edukacji w języku polskim i łotewskim. Towarzyszyliśmy uczniom przez okres edukacji szkolnej, będąc przy nich w momentach ważnych, tj. rozpoczęcia oraz ukończenia podstawowej szkoły polskiej i przejścia do szkoły średniej łotewskiej czy rosyjskiej. Niniejszy projekt badawczy stanowi kontynuację poprzednich eksploracji. Tym razem uwaga nasza skupiona jest na absolwentach szkoły (pierwsze cztery roczniki) – dzisiaj młodych trzydziestolatkach. Problem główny projektowanych badań zawiera się w pytaniach: Jaka jest jakość życia i poczucie osobistego sukcesu młodych absolwentów szkoły polskiej w Rydze i w jaki sposób są one różnicowane cechami usytuowania socjodemograficznego, aktualną sytuacją życiową i zawodową, uwarunkowane kontekstem społeczno-kulturowym, w jakim funkcjonują jako ludzie dorośli? Proponujemy ujęcie jakości życia i osiągniętego statusu społecznego absolwentów w formie przedstawienia trajektorii ich życia.

W artykule zaprezentowano analizy uzyskanych wyników badań przeprowadzonych wśród marginalizowanych Romów słowackich przy użyciu systemu wartości ludzkich Shaloma H. Schwartza (1992). Rezultaty tych badań mogą być przydatne w wielu aspektach życia publicznego, w formułowaniu metodologii systemu szkolnego i w formułowaniu wytycznych dotyczących Romów, w opiece zdrowotnej i usługach medycznych, we wzmacnianiu prewencji problemów dla szczególnych terenów segregowanych. Rozpatrując różne typy społeczności romskich, wyniki badań w obrębie systemu wartości Romów i jego potencjalne zróżnicowanie mogą stanowić empirycznie weryfikowalne kryterium homogeniczności etnicznej i kulturowej badanej etniczności na Słowacji. Mogą one także przyczynić się do rozwiania stereotypów i uprzedzeń większości wobec ludności romskiej.

Przedmiotem zainteresowania autorki są aspiracje edukacyjne uczniów imigrantów. Odwołując się do badań zagranicznych i częściowo własnych, zwraca uwagę na wysokie aspiracje edukacyjne tej kategorii uczniów – generalnie wyższe w stosunku do uczniów autochtonów o tym samym statusie społeczno-ekonomicznym. Stwierdza brak zgodności wśród badaczy w kwestii wyjaśniania uwarunkowań specyfiki tych aspiracji. Modele interpretacji mieszczące się w obrębie P. Bourdieu i J. C. Passerona teorii reprodukcji, G. S. Beckera racjonalności, inwestycji i rentowności czy R. Boudona logiki mobilności społecznej powiązanej z percepcją efektywności szkolnej nie dostarczają w pełni zadowalających wyjaśnień tej specyfiki. W związku z tym istnieje potrzeba poszukiwania komplementarnych modeli interpretacji tego fenomenu. Stąd propozycja wykorzystania do tego celu koncepcji społeczeństwa merytokratycznego.

Artykuł ma na celu zwrócenie uwagi na dwa istotne zjawiska, które mogą być w pewien sposób ze sobą powiązane. Pierwszym z nich jest indywiduacja – stawanie się i bycie sobą. Drugim zaś niechęć wobec inności, odmienności, różnorodności. W odniesieniu do obu tych problemów stawia się pytanie badawcze: czy niechęć wobec inności może być wyrazem obawy przez stawaniem się indywiduum? Bycie jednostką autentyczną, autonomiczną i odpowiedzialną – bycie sobą – stanowi dla wielu ludzi, szczególnie młodych, znaczące wyzwanie. Kształtowaniu (się) świadomości własnego istnienia jako odrębnej osoby towarzyszy formowanie określonego stosunku wobec innych ludzi. Warto jednak zbadać, w jaki sposób radzenie sobie z własnym „stawaniem się osobą”, przy jednoczesnym funkcjonowaniu w pewnych kontekstach społecznych, może oddziaływać na kształtowanie się postaw wobec inności. W badaniu stosuje się indywidualizującą perspektywę badawczą, skomponowaną m.in. na podstawie podejścia skoncentrowanego na osobie (person-centered approach) i wybranych założeniach egzystencjalnych.

Kwestia edukacji ku tolerancji w aktualnej rzeczywistości świata bez granic jest wciąż ważnym zagadnieniem. Jest ona wartością priorytetową, wpisaną w cele edukacji wielo- i międzykulturowej. Dzięki temu stajemy się społeczeństwem otwartym. Dlatego też w artykule tym poruszone i omówione zostają zagadnienia dotyczące pojęcia tolerancji, jej zakresów i wymiarów w odniesieniu do założeń edukacji międzykulturowej. Na podstawie uzyskanych opinii nauczycieli podjęta została problematyka tolerancji dziecka w młodszym wieku szkolnym w zakresie przejawiania postaw protolerancyjnych oraz czynników warunkujących dziecięcą nietolerancję.

Celem tego opracowania jest – w odniesieniu do koncepcji edukacji międzykulturowej i regionalnej – określenie zadań szkoły i nauczycieli na terenach występowania dialektu. Artykuł opisuje językowy aspekt wielokulturowości śląskich szkół. Na podstawie literatury pedagogicznej i socjologicznej autorka formułuje tezę, że zróżnicowanie językowe jest bogactwem i szansą na rozwój uczniów i nauczycieli, stwarza możliwość uczenia się międzykulturowego, lecz może być też przyczyną konfliktów. Materiał badawczy, do którego odnoszą się podjęte rozważania, został zebrany za pomocą metody biograficznej z wykorzystaniem techniki wywiadu narracyjnego. Wyniki przeprowadzonych badań potwierdziły sformułowaną tezę. Pozwalają określić zadania szkoły i nauczycieli na terenach występowania dialektu. Można odnieść je również do innych obszarów, gdzie ludność autochtoniczna silnie identyfikuje się z dialektem i kulturą regionalną w ogóle. Choć artykuł pomija kwestię wprowadzenia obowiązkowej nauki śląskiego w szkołach, na tle takich dążeń podjęta tematyka wydaje się szczególnie aktualna.

Celem opracowania jest zwrócenie uwagi na znaczenie, jakie aktualnie młodzi ludzie przypisują oddziaływaniom socjalizacyjno-wychowawczym dziadków. Głównym obszarem rozważań staje się rodzina jako miejsce międzypokoleniowej transmisji wartości oraz międzypokoleniowych kontaktów. W celu ukazania szczególnego rodzaju kodu kulturowego przekazywanego w środowisku rodzinnym autorka przywołuje fragmenty narracji studentów, zwraca uwagę na fakt, że problematyka stosunków międzypokoleniowych dziadkowie–wnuki, osadzona na pograniczu wielu dyscyplin, jest także przedmiotem zainteresowań edukacji międzykulturowej.

We wprowadzonej w 2008 roku podstawie programowej dla kształcenia ogólnego wskazano, iż w szkołach należy realizować programy edukacji obywatelskiej i związanej z nią edukacji globalnej obejmującej edukację na rzecz zrównoważonego rozwoju, edukację na rzecz pokoju i zapobiegania konfliktom oraz edukację międzykulturową.Placówki oświatowe, zwłaszcza te, w których kształcą się dzieci i młodzież zróżnicowane kulturowo, powinny realizować programy edukacji wielo- i międzykulturowej oraz kształtujące postawy wzajemnego poszanowania, tolerancji, obywatelskiej współodpowiedzialności, poczucia solidarności i gotowości współpracy z ludźmi reprezentującymi inne kultury i religie.W artykule zostały przedstawione najważniejsze założenia i treści poszczególnych składników edukacji globalnej i obywatelskiej jako wskazówki dla nauczycieli realizujących tego typu programy edukacyjne.

W artykule poddano analizie dwujęzyczny dramaturgiczno-inscenizacyjny wspólny projekt Sceny Polskiej i České scény (Sceny Czeskiej) Těšínského divadla (Teatru Cieszyńskiego) w Českém Těšíně (Czeskim Cieszynie) pn. Těšínské niebo Cieszyńskie nebe. Ten muzyczny „sentymentalny rajd tramwajowy – sentymentální tramvajová rallye” przez wieki po wielokulturowym regionie i wielokulturowym mieście był – zgodnie z zamierzeniem realizatorów przedsięwzięcia: Jaromíra Nohavicy, Renaty Putzlacher, Radovana Lipusa, Tomaša Kočko – „próbą spojrzenia na cieszyńską ziemię przez pryzmat minionych lat i zdarzeń, pełną nostalgii i humoru, z przywołaniem związanych z tym regionem postaci prawdziwych i mitycznych”1. Próbą przeprowadzoną zgodnie z przyjętą przez autorów projektu nadrzędną, zainspirowaną przez ideę euroregionu, zasadą eksponowania tego, co społeczność pogranicza łączyło/łączy i w efekcie tworzy płaszczyznę wartości wspólnych, a nie tego, co dzieliło/dzieli. Poszukiwanie wspólnych elementów kultury, podobieństw dziejów okazało się tutaj zbieżne z założeniami edukacji międzykulturowej. Przyjętą opcję postrzegania polsko-czeskich pogranicznych dziejów oraz wizję współistnienia obu narodów w Cieszyńskim determinował nadto fakt przyjęcia obu państw w struktury Unii Europejskiej (premiera spektaklu 15 maja 2004 roku). Z tej perspektywy została skonstruowana materia następujących po sobie sekwencji spektaklu i wyłaniała się koncepcja człowieka pogranicza jako człowieka pełniejszego, bo wzbogaconego duchowo innością drugiego. Przedstawienie współuczestniczyło w podejmowanym po 1989 roku procesie formowania odpowiednio wysokiego poziomu zbiorowej tożsamości lokalnej, regionalnej oraz euroregionalnej społeczności zamieszkujących oba miasta graniczne i oba przygraniczne obszary.

Przedstawiam zrealizowany projekt „Poznaj kulturę regionu, czyli bajanie z Żubrozwierzem” – warsztaty artystyczno-edukacyjne dla dzieci w wieku wczesnoszkolnym, jako atrakcyjną propozycję zajęć edukacyjnych. Głównym celem spotkań było przybliżenie dzieciom wielokulturowego bogactwa regionu i jego tradycji poprzez czytanie legend Podlasia.

Artykuł opisuje działalność naukowo-badawczą pracowników Instytutu Pedagogiki (Zakład Pedagogiki Ogólnej i Zakład Historii Nauki, Oświaty i Wychowania), którzy pod kierunkiem prof. UG dr. hab. Kazimierza Kossak- -Główczewskiego podejmują badania nad tematyką wielokulturowości (w tym wielokulturowości Pomorza Gdańskiego), edukacją regionalną (w tym edukacją kaszubską) i zagadnieniami międzykulturowości. Badania pedagogiczne stanowią zaledwie fragment szerszego nurtu badań humanistycznych i społecznych podejmowanych w Uniwersytecie Gdańskim i Instytucie Kaszubskim w Gdańsku. Badania te inspirowane są także praktyką edukacyjną. Stąd opis dotyczy także wybranych działań gdańskich socjologów, językoznawców, literaturoznawców i historyków problematyki kaszubskiej. Przywołano także wybrane nazwiska praktyków edukacji kaszubskiej.

Artykuł charakteryzuje fragment praktyki społecznej, w ramach której społeczność kaszubska w Polsce Ludowej i w czasach przełomu transformacyjnego podejmowała działania zmierzające do ochrony praw do zachowania języka i kultury, pokoleniowej transmisji kultury, a w szczególności dopominała się o prawo do edukacji kaszubskiej w szkole. Artykuł opisuje też wybrane aspekty idei społecznej i edukacyjnej, jaka rodziła się w publicznej przestrzeni kaszubskiej, a w końcowej części charakteryzuje teorię edukacji regionalnej Kazimierza Kossak-Główczewskiego.