TABLE OF CONTENTS

SPIS TREŚCI

WPROWADZENIE

INTRODUCTION

W podjętych rozważaniach zwracam uwagę na możliwości zaspokajania potrzeb orientacyjnych, kształtowania orientacji życiowych, konstruowania tożsamości przez osoby zaangażowane, aktywne, działające na rzecz drugiego człowieka. Opracowanie to porusza słabo rozpoznane i opisane na polskim gruncie zagadnienie międzynarodowego zagranicznego wolontariatu krótkoterminowego – workcampu i jego znaczenia zarówno dla jego uczestników w zakresie odkrywania sensu życia, jak i propagowania idei pokoju na świecie, tolerancji, szacunku i dialogu międzynarodowego, a zatem realizacji celów i zadań edukacji międzykulturowej.

Polska szkoła jest miejscem, w którym wciąż stosunkowo rzadko spotkać można uczniów o innym pochodzeniu kulturowym. Mimo podejmowania od kilku lat na gruncie edukacyjnym problematyki różnorodności kulturowej i edukacji międzykulturowej oraz specjalnych potrzeb edukacyjnych odnoszących się również do uczniów cudzoziemskich praktyka szkolna wydaje się wciąż ukierunkowana na potrzeby środowiska homogenicznego, z uczniem przeciętnym, niewyróżniającym się, a nade wszystko nieodróżniającym się od pozostałych. Obserwacja środowiska szkolnego pozwala dostrzec zróżnicowanie dzieci z wyraźnym podziałem na „lepszych i gorszych” oraz pomijanie ich kontekstu kulturowego, czego skutkiem jest marginalizacja tradycji i norm kulturowych środowiska ich pochodzenia.Artykuł jest próbą krytycznego spojrzenia na miejsce ucznia odmiennego kulturowo w polskiej szkole, dostosowywania rozwiązań programowych, organizacyjnych, dydaktycznych, wychowawczych i innych do jego potrzeb, jak również na relacje uczniów odmiennych kulturowo z nauczycielami w polskiej szkole.

Rozważania podjęte w artykule dotyczą związków akademickich oraz Szkolnych Klubów Europejskich (Euroklubów) jako ośrodków kształtowania tożsamości międzykulturowej oraz wprowadzania innowacyjnych technologii w warunkach pracy państwowych instytucji szkolnictwa średniego. Artykuł ukazuje, że Szkolne Kluby Europejskie oddziałują na formowanie osobistego nastawienia uczniów szkoły średniej do współczesnego życia i społeczeństwa, ich postawy życiowej i obywatelskiej. Eurokluby pomagają również uczniom stwarzać warunki do odkrywania swoich możliwości samoedukacyjnych, samooceny i samorealizacji oraz zapewniają tworzenie świadomości europejskiej i harmonijnie rozwijanej osobowości, w kontekście europejskiego wymiaru edukacji.

W artykule poddano analizie proces kształtowania się i rozwoju edukacji dwujęzycznej. Nakreślono charakterystyki kształcenia dwujęzycznego specjalistów w zakresie pedagogiki społecznej i pracy socjalnej, uzasadniono konieczność wprowadzenia do planu studiów przedmiotów specjalnych w dwóch językach i przedstawiono wybrane zagadnienia edukacji dwujęzycznej przyszłych pedagogów społecznych w Uniwersytecie państwowym imienia Iwana Franki w Żytomierzu. Udowodniono ponadto, że kształcenie dwujęzyczne jest niezbędnym elementem nowoczesnego systemu edukacji w uniwersytecie, który wymaga dalszych badań i opracowania z punktu widzenia naukowego i metodologicznego. Rozwiązaniem pomocnym w jego realizacji w procesie kształcenia na uczelni może być organizacja nauki dyscyplin specjalnych metodą dwujęzyczną.

W opracowaniu scharakteryzowano przemiany w zakresie wartości cenionych przez dzieci i młodzież z pogranicza polsko-czeskiego – odwołując się do sformułowanych przez R. F. Ingleharta hipotez niedoboru i socjalizacji. Zakładają one – po pierwsze – że priorytetowe wartości jednostki odzwierciedlają jej środowisko społeczno-ekonomiczne, a przedmiotom, których jest w nim stosunkowo niewiele, nadaje się subiektywnie wyższą wartość i – po drugie – podstawowa struktura wartości jednostki odzwierciedla warunki, w jakich została ona wychowana.
Przeprowadzenie badań w latach 1990–1991 oraz 2014–2015 – z wykorzystaniem strategii porównań podłużnych, opartej na kryterium czasu – umożliwiło poznanie czynników oddziałujących na preferencje aksjologiczne młodego pokolenia, jak również przedstawienie względnej dynamiki zmiany i uchwycenie wyznaczających ją mechanizmów.

Artykuł prezentuje wyniki badań nad wartościami życiowymi i wartościami ideologicznymi ukraińskich studentów w Polsce. Badania zostały zrealizowane metodą sondażową wśród ukraińskich studentów studiujących na Podkarpaciu. Badana próba liczyła 250 respondentów. Zebrane obserwacje wskazują, iż badana młodzież preferuje wartości związane ze zdrowiem i bezpieczeństwem materialnym rodziny oraz autonomią ekonomiczną i osobistą. W sferze wartości ideologicznych ujawniają się silne dążenie do sukcesu i indywidualizm. Badani studenci mają orientacje egalitarne i etatystyczne. Ani socjalizm, ani kapitalizm nie zyskuje u nich szerokiego poparcia. Częściej zgadzają się na demokrację. Kapitalizm, demokracja, indywidualizm częściej uwidaczniają się wśród studentów z wyższymi zasobami ekonomicznymi, kulturowymi, statusowymi, którzy po skończonych studiach nie chcą wracać na Ukrainę.

Mniejszości narodowe i etniczne są od wieków obecne w Polsce, jednak świadomość ich istnienia jest w naszym społeczeństwie stosunkowo niewielka. Jednym z powodów jest niski poziom kompetencji międzykulturowej obywateli naszego kraju, spowodowany wieloletnimi zaniedbaniami w kształceniu ukierunkowanym na rozwijanie tej kompetencji w obszarze poznawczym, afektywnym, jak i pragmatyczno-komunikatywnym. Przedstawione badania diagnostyczne, odnoszące się do pierwszego i drugiego z wymienionych obszarów, dotyczyły wiedzy studentów kierunków pedagogicznych na temat mniejszości narodowych zamieszkujących Polskę oraz stosunku respondentów do praw i przywilejów posiadanych przez te grupy. Przeprowadzone analizy wskazały, że istnieje nagląca potrzeba kształcenia w zakresie edukacji międzykulturowej. Studenci, którzy nie uczestniczyli w takich zajęciach, prezentowali niski poziom kompetencji międzykulturowej – ich wiedza była fragmentaryczna, a stosunek do mniejszości i ich praw ambiwalentny. Obecność treści międzykulturowych w aktualnych programach nauczania – począwszy od edukacji przedszkolnej i początkowej – pozwala jednak mieć nadzieję, że sytuacja ta będzie ulegać systematycznym korzystnym zmianom, a kompetencje międzykulturowe będą bardziej niż dotychczas powszechne i doceniane.

W 2009 roku Stowarzyszenie Rozwoju i Współpracy Regionalnej „Olza” wraz z Institutem EuroSchola z Trzyńca powołało na pograniczu polsko- -czesko-słowackim pierwszy w Europie Środkowo-Wschodniej EuroInstytutut do spraw współpracy transgranicznej. Głównymi obszarami działalności EuroInstytutu Polsko-Czesko-Słowackiego są: działalność szkoleniowo-doradcza, działalność koncepcyjna i badawcza oraz działalność edukacyjna i wydawnicza. EuroInstytut współpracuje z placówkami naukowymi i instytucjami doradczo-szkoleniowymi z kraju i zagranicy. Wydaje serię „TRANSCARPATHICA” i organizuje konferencje o wymiarze międzynarodowym, poświęcone relacjom sąsiedzkim łączącym Polaków, Czechów i Słowaków.

Jeszcze w drugiej połowie XX wieku nauka języków obcych była domeną przede wszystkim ludzi bogatych, wykształconych lub wykonujących specyficzne zawody. Współcześnie – jak można zauważyć – w większości europejskich społeczeństw i w ramach ich polityki oświatowej istotna jest znajomość przede wszystkim takich języków jak: angielski, niemiecki, francuski, łacina oraz – coraz częściej – hiszpański i włoski. Okazuje się, niestety, że znajomość takich języków jak czeski i polski nie jest dla młodych ludzi atrakcyjna. Badana młodzież, z euroregionów z pogranicza polsko-czeskiego, dokonała – za pomocą pięciostopniowej skali – oceny poziomu opanowania swojej kompetencji językowej w zakresie czterech podstawowych sprawności: czytania, rozumienia, mówienia i pisania w języku mieszkańców sąsiedniego państwa (odpowiednio czeskiego/polskiego). Okazało się, że w każdej z poddanych ocenie sprawności językowej zdecydowanie więcej młodych ludzi z Polski niż z Republiki Czeskiej oceniło ich opanowanie na słabym lub bardzo słabym poziomie, a mniej – na dobrym lub bardzo dobrym. Może to być związane z tym – jak pokazały wyniki – że po czeskiej stronie granicy więcej młodzieży ogląda polskie programy lub używa języka w bezpośredniej relacji z sąsiadami.Aby udoskonalić rozwój tych sprawności, należałoby przede wszystkim zadbać o odpowiednią motywację do nauki tych języków, poprzez stwarzanie młodzieży jak najwięcej możliwości bezpośrednich kontaktów z rówieśnikami zza granicy poprzez organizowanie wymian międzyszkolnych, wyjazdów krajoznawczych, różnego rodzaju warsztatów integracyjnych czy też wspólnych działań artystycznych lub sportowych. Niezwykle istotne jest bowiem dla młodych ludzi, aby powiązać naukę języka obcego z przyjemnością, z poznawaniem nowych ludzi i ich kultury.

Celem artykułu jest ukazanie związku historii z kształtowaniem się tożsamości narodowej wybranych bohaterów literackich. Rozważania oparte są na analizie tego procesu na Ziemiach Odzyskanych – migracji różnych ludów po II wojnie światowej (Szczecin) lub na pograniczach (Śląsk jako tygiel narodowości). Artykuł jest próbą literackiej interpretacji zjawiska. Proces kształtowania się tożsamości został ukazany na przykładzie losów bohaterów literackich następujących utworów: Bambino I. Iwasiów, Proszę bardzo A. Rottenberg i Czarny ogród M. Szejnert.

W artykule wskazuję na potrzebę uwrażliwiania kulturowego dzieci, jako ważnego aspektu socjalizacji i wychowania oraz ukazuję rolę nauczyciela w tym procesie. W odwołaniu do J. Nikitorowicza koncepcji uwrażliwiania kulturowego oraz A. Bandury teorii społecznego uczenia się przedstawiam wyniki badań własnych przeprowadzonych wśród dzieci w wieku przedszkolnym oraz nauczycieli wychowania przedszkolnego i edukacji wczesnoszkolnej. W opracowaniu podejmuję także próbę odpowiedzi na pytanie, dlaczego warto uwrażliwiać dzieci w wieku przedszkolnym i młodszym wieku szkolnym na różnice kulturowe występujące pomiędzy ludźmi oraz sygnalizuję korzyści, jakie wynikają z takich działań edukacyjnych.

Szkoła na obszarze zróżnicowanym kulturowo – będąc miejscem codziennych kontaktów z Innymi, wzajemnego oddziaływania dziedzictwa kulturowego oraz uczestnictwa w życiu społecznym różnych grup – zmaga się z różnymi wyzwaniami i potrzebami, które stawiają przed nią społeczeństwo, różne systemy oświatowe i grupy narodowe. Wśród wielu zadań realizowanych przez szkołę w środowisku zróżnicowanym kulturowo szczególnego znaczenia nabierają działania związane z kształtowaniem tożsamości uczniów na wielu płaszczyznach (rodzinnej, regionalnej, narodowej, europejskiej). Celem artykułu jest ukazanie specyfiki szkolnej edukacji, uwarunkowanej zarówno doświadczeniami z historycznej przeszłości, świadomością narodową, jak również zachodzącymi procesami integracji i globalizacji. Artykuł ma charakter przeglądowy, obejmuje syntezę wybranych opracowań teoretycznych i komunikatów z badań publikowanych od ponad 25 lat w serii „Edukacja Międzykulturowa”.