Śląskość jako etniczność: refleksja o pograniczu polskości i śląskości

Śląsk to przestrzeń, w której splatały się dzieje Polski, Niemiec, Czechosłowacji i Czech. Tu także swe piętno odcisnęły takie wielkie ideologie jak komunizm i socjalizm. O Śląsku decyduje również polityka ekonomiczna. Śląskość to zatem przykład kultury, która kształtowała się w skomplikowanych warunkach społecznych i politycznych, decydujących o świadomości kulturowej samych Ślązaków, a także o ich tożsamości. Celem artykułu jest próba rozpoznania, jak w obrębie polskiej narracji konstruuje się polskość Śląska i jak sprzyja (lub nie sprzyja) ona emancypacji tożsamości etnicznie śląskiej. Na potrzeby tego zadania autorka dokonała analizy książki Zofii Kossak „Nieznany kraj” (pierwsze wydanie 1931), korzystając z koncepcji metanarracji Jeana-Françoisa Lyotarda. Drugim zadaniem artykułu jest refleksja wokół jednej z konsekwencji uwikłania śląskości w polskość i niemieckość, co powoduje, że Ślązacy są dla Polaków nie dość polscy i jednocześnie dla Niemców są nie dość niemieccy? Kontekstem tej refleksji są koncepcje: „kultury” jako przestrzeni wytwarzania znaczeń (Clifforda Geertza) i „świata” jako egzystencji człowieka (Václava Havla).

Silesianness as ethnicity: a reflection upon the borderland of Polishness and Silesianness

Silesia is a space where the history of Poland, Germany, Czechoslovakia and the Czech Republic have intertwined. It is also a place where great ideologies such as communism and socialism have lefttheir mark. Economic policy also determines Silesia. Therefore, Silesian nature is an example of a culture which was shaped in complicated social and political conditions that determined the cultural awareness of the Silesians themselves as well as their identity. The aim of the article is an attempt to identify how Polishness is constructed within the Polish narrative, and how it promotes (or does not) the emancipation of ethnically Silesian identity. For the purpose of this task, the author analyzed Zofia Kossak’s book “Nieznany kraj” (first edition 1931), using the concept of Jean-François Lyotard’s metanarration. The second task of the article is a reflection on one of the consequences of Silesian nature becoming entangled in Polishness and Germanity, which means that Silesians are not Polish enough for Poles, and at the same time they are not German enough for Germans? The context of this reflection are the concepts of “culture” as a space for creating meanings (Clifford Geertz) and “world” as human existence (Václav Havel).

REFERENCES:

• Bienek, H. 1993. Podróż w krainę dzieciństwa. Spotkanie ze Śląskiem. Gliwice: Wydawnictwo „Wokół nas”: Rafał Budnik & Marek Kusto.
• Bienek, H. 1994. Wrześniowe światło. Gliwice: Wydawnictwo „Wokół nas”: Rafał Budnik & Marek Kusto.
• Bogoczová, I. 2018. Gwara zachodniocieszyńska a język etniczny, czyli wojny językoznawców o Zaolzie. W: Bogoczová, I. Polszczyzna za Olzą. Ostrava: University of Ostrava.
• Foucault, M. 2000. Słowa i rzeczy. Archeologia nauk humanistycznych. tom 2. Gdańsk: Słowo/obraz terytoria.
• Geertz, C. 2005. Interpretacja kultur. Wybrane eseje. Kraków: UJ.
• Goetel, F. 1934a. Katowice. Gazeta Polska. Pismo codzienne. R. VI, nr 227 (17 sierpnia 1934), ss. 5.
• Goetel, F. 1934b. Katowice. Powrót kultury. Gazeta Polska. Pismo codzienne. R. VI, nr 235, (25 sierpnia 1934), ss. 5.
• Goetel, F. 1934c. Katowice. Traum oder Schaum. Gazeta Polska. Pismo co­dzienne. R. VI, nr 238, (28 sierpnia 1934), ss. 5
• Grass, G. 2004. Blaszany bębenek. Warszawa: Wydawnictwo Agora S.A.
• Havel, V. 1993. Listy do Olgi (czerwiec 1979 – wrzesień 1982). Wybór. War­szawa – Wrocław: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Kossak, Z. 1961. Nieznany kraj. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
• Kossak, Z. 2014. Kłopoty Kacperka, góreckiego skrzata. Lublin: Wydawca Fundacja Servire Veritati Instytut Edukacji Narodowej.
• Lyotard, J.-F. 1997. Kondycja ponowoczesna. Raport o stanie wiedzy. Warsza­wa: Fundacja Aletheia.