Teatr bohatera popularnego Europy Zachodniej a polska szopka kolędnicza

Od XVIII w. zaczął zyskiwać popularność szereg postaci lalkowych, które pojawiły się na wędrownych scenkach trup teatralnych niemal w całej Europie. Były to postaci komiczne o charakterze bohaterów popularnych, przemawiające do publiczności ulic, placów, targów - ich własnym językiem. Część z nich wywodziła się z komedii dell’arte (Pulcinella, Poliszynel, Guignol, Don Cristobal, Pietruszka). Korzenie teatralne bohaterów, którzy pojawili się z państwach niemieckich (Hanswurst, Kasperle, Kašparek, Gašparko), sięgają teatru elżbietańskiego i wiążą się z obecnością wędrownych trup angielskich aktorów, które włączyły do swoich przedstawień tradycyjną postać błazna. Ponieważ dla Polski jest to czas powolnej utraty niepodległości na rzecz państw ościennych, teatr bohatera ludowego nie powstał. Rozwinęła się za to forma szopki kolędniczej. Porównanie funkcji i znaczenia tych zjawisk teatralnych jest przedmiotem tego opracowania. Jest to także próba zwrócenia uwagi pedagogów na edukacyjne walory polskiej szopki kolędniczej.

The theatre of the popular Western Europe hero and the Polish nativity play

In the 18th century, a number of puppet figures began to gain popularity. They appeared on the traveling scenes of theatre troupes almost throughout Europe. They were comic figures of the character of popular heroes, presented in the streets, squares and markets and speaking to audience in their own language. One part of them came from the comedy dell’arte (Pulcinella, Poliszynel, Guignol, Don Cristobal, and Pietruszka). The theatrical roots of the heroes who appeared in German states (Hanswurst, Kasperle, Kašparek, Gašparko) reached the Elizabethan theatre and are associated with the presence of wandering theatre troups of English actors. They combined Elizabethan theatre with traditional figure of a folk jester. Because for Poland it is a time of slow loss of independence for the benefit of neighboring countries, the theatre of the popular hero was not created. Instead, the form of szopka (a nativity play) was developing. Comparison of the functions and significance of these theatrical phenomena is the subject of this study. It is also an attempt to draw the attention of educators to the educational values of the Polish nativity play.

REFERENCES:

• Baron, P. and Cony, G. 2006. Une famille d’opérateurs-marionnet­tistes les Brioché. http://www.biusante.parisdescartes.fr/sfhm/hsm/HSMx2006x040x002/HSMx2006x040x002x0203.pdf (20.02.2018).
• Edwards, G. „Prof”. 2011. The Art of Punch & Judy. West Sussex: The Fedora Group.
• Jurkowski, H. 2014. Dzieje teatr lalek. Od antyku do belle epoque. Lublin: Teatr Lalek im. Jana Ch. Andersena.
• Jurkowski, H. 1970. Dzieje teatru lalek. Od antyku do romantyzmu. Warsza­wa: PIW.
• Jurkowski, H. 2003. Służba lalek. W: Olbrycht, K. i Pindór, M. red. Teatry na­rodowe. Tradycja i współczesność/ Národní divadla. Tradice a součestnost. Cieszyn: UŚ – Filia w Cieszynie, ss. 45–53.
• Nicoll, A. 1967. W świecie Arlekina. Warszawa: PIW.
• Sztaudynger, J.I. i Sztaudynger-Kaliszewiczowa, A. 2009. Chwalipięta czyli rozmowy z Tatą, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Tomaszewska, E. 2019. „Skrzaty Cieszyńskie”. O teatrze ochotniczym. Cie­szyński Almanach Pedagogiczny. 6, ss. 54–68.
• Waszkiel, M. 1990. Dzieje teatru lalek w Polsce (do 1945). Warszawa: IS PAN.
• Wierzbowski, R. 1990. O szopce. Łódź: Polunima.