Multiculturalism/multinationalism and multi- and intercultural education – an essay on a meandering tradition and the uneasy modern times (the case of Poland)

The study is a presentation - in an essayistic and exemplary approach - of the meandering history of multiculturalism and multinationalism in Poland. This history until 1918 is described in two dimensions - firstly, a rather peculiar and in fact harmful multiculturalism of rulers’ world (mostly foreign election kings and later aggressors) and, secondly, the developing, increasingly richer and introducing important values, multiculturalism of people. This is followed by an outline of the changes after 1918 (mostly the crisis of the multinational state), as well as after 1945 and 1989 - the birth of a national state in two different political systems. The recent years are the times of drifting apart from a pro-European (open to multiculturalism) state in favour of a state and a substantial part of the society which is increasingly less democratic and contests European and global problems. This constitutes the background for the discussed issues of multicultural education. What has been also considered is the (developed in Poland) concept and practice of intercultural education. Intercultural education seems to enhance in the best way the familiarization with and understanding of Others and, in consequence, the shaping of positive relations among people.

REFERENCES:

• Bonusiak, W. 2007. Historia Polski 1944–89. Rzeszów: Wydawnictwo Uni­wersytetu Rzeszowskiego.
• Bukowska-Marczak, E. 2019. Przyjaciele, koledzy, wrogowie? Relacje między polskimi, żydowskimi i ukraińskimi studentami Uniwersytetu Jana Kazi­mierza we Lwowie w okresie międzywojennym (1918–1939). Warszawa: Wydawnictwo Neriton.
• Burda, E. 2020. Oblany egzamin z równości. Tygodnik Powszechny. 21 (3698).
• Czykwin, E. 2000. Białoruska mniejszość narodowa jako grupa stygmatyzo­wana. Białystok: Wydawnictwo Uniwersyteckie „Trans Humana”.
• Davies, N. 2003. Boże igrzysko – historia Polski. Kraków: Wydawnictwo Znak.
• Dzwonkowski, R. SAC. 1994. Polacy na dawnych kresach wschodnich. Z pro­blematyki narodowościowej i religijnej. Lublin: Oddział Lubelski Stowa­rzyszenia „Wspólnota Polska”.
• Encyklopedia popularna PWN. 1982. Warszawa: PWN.
• Friszke, A. 2020 (from the interview ”Marzyciel i realista” for M. Mirowski). 21.
• Gaida, B. 2013. Nauczanie języka niemieckiego jako języka mniejszości naro­dowej w Polsce – stan i przyszłość. In: Lewowicki, T., Nikitorowicz, J. and Szczurek-Boruta, A. eds. Szkoły mniejszości narodowych i społeczności kaszubskiej w Polsce – stan, problemy i perspektywy. Warszawa – Cie­szyn – Białystok: Wyższa Szkoła Pedagogiczna ZNP, Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Uniwersytet w Białymstoku, Stowarzyszenie Wspierania Edukacji Międzykulturowej, pp. 151–155.
• Gajdzica (Szafrańska), A., Piechaczek-Ogierman, G. and Hruzd-Matuszczyk, A. 2014. Edukacja postrzegana z perspektywy uczniów, rodziców i nauczy­cieli ze szkół z polskim językiem nauczania w wybranych krajach europej­skich. Cieszyn – Toruń: UŚ, Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Giddens, A. 2007. Nowoczesność i tożsamość. „Ja” i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności. Warszawa: PWN.
• Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej. 1925. Rocznik Staty­styki Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: GUS.
• Grabowska, B. 2013. Poczucie tożsamości młodzieży uczącej się w szkołach z polskim językiem nauczania na Białorusi, Ukrainie i w Republice Cze­skiej – studium porównawcze. Katowice – Toruń: Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego, Wydawnictwo Adam Marsza­łek.
• Grodecki, R., Zachorowski, S. and Dąbrowski, J. 1995 and further. Dzieje Polski średniowiecznej. Vol. 1 and 2. Kraków: Wydawnictwo Universitas.
• Juchniewiczová, V. 2013. Szkolnictwo słowackiej mniejszości narodowej w Polsce. In: Lewowicki, T., Nikitorowicz, J. and Szczurek-Boruta, A. eds. Szkoły mniejszości narodowych i społeczności kaszubskiej w Polsce – stan, problemy i perspektywy. Warszawa – Cieszyn – Białystok: Wyższa Szkoła Pedagogiczna ZNP, Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Uniwersytet w Białymstoku, Stowarzyszenie Wspierania Edukacji Międzykulturowej, pp. 105–121.
• Kaczmarek, R. 2019. Powstańcza wojna. In: Dzieje Śląska, czyli historia na pograniczu. Pomocnik Historyczny. 7.
• Kaczmarek, R. 2019. Powstania śląskie 1919–1920–1921. Nieznana wojna polsko-niemiecka. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Kożyczkowska, A. and Kossak-Główczewski, K. 2013. Edukacja języka i kul­tury kaszubskiej na terenie Kaszub. Wybrane aspekty. In: Lewowicki, T., Nikitorowicz, J. and Szczurek-Boruta, A. eds. Szkoły dla mniejszości na­rodowych i społeczności kaszubskiej w Polsce – stan, problemy i perspekty­wy. Warszawa – Cieszyn – Białystok: Wyższa Szkoła Pedagogiczna ZNP, Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego w Katowi­cach, Uniwersytet w Białymstoku, Stowarzyszenie Wspierania Edukacji Międzykulturowej, pp. 159–202.
• Kożyczkowska, A. 2019. Pedagogicznie o języku i tożsamości. Gdańsk: UG.
• Kubiak, H. and Paluch, A.K. eds. 1980. Założenia teorii asymilacji. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk: Zakład Naukowy im. Ossolińskich Wy­dawnictwo PAN.
• Kyuchukov, H., Lewowicki, T. and Ogrodzka-Mazur, E. eds. 2015. Intercultu­ral Education: Concepts, Practice, Problems. Munich: LINCOM Academic Publishers.
• Lewowicki, T. 1995a. O badaniach społeczności pogranicza – od parcjal­nych opisów ku elementom teorii zachowań tożsamościowych. In: Niki­ torowicz, J. ed. Edukacja międzykulturowa. W kręgu potrzeb, oczekiwań i stereotypów. Białystok: Wydawnictwo Uniwersyteckie „Trans Humana”.
• Lewowicki, T. 1995b. Problemy tożsamości narodowej – w poszukiwaniu sposobów uogólnionych ujęć kwestii poczucia tożsamości i zachowań z tym poczuciem związanych. In: Urlińska, M. ed. Edukacja a tożsamość etniczna. Toruń: UMK.
• Lewowicki, T., Ogrodzka-Mazur, E. and Szczurek-Boruta, A. eds. 2000. Edu­kacja międzykulturowa w Polsce i na świecie. Katowice: UŚ.
• Lewowicki, T. 2000. W poszukiwaniu modelu edukacji międzykulturowej. In: Lewowicki, T., Ogrodzka-Mazur, E. and Szczurek-Boruta, A. red. Eduka­cja międzykulturowa w Polsce i na świecie. Katowice: UŚ.
• Lewowicki, T. and Ogrodzka-Mazur, E. ed. 2001. W poszukiwaniu teorii przy­datnych w badaniach międzykulturowych. Cieszyn: UŚ – Filia w Cieszy­nie.
• Lewowicki, T. and Urban, J. eds. 2002. The Individual in Relation to Others and Other Cultures. Cieszyn: UŚ – Filia w Cieszynie.
• Lewowicki, T. and Ogrodzka-Mazur, E. eds. 2006. Polityka społeczna i oświa­towa a edukacja międzykulturowa. Cieszyn – Warszawa: UŚ – Filia w Cie­szynie, WSP ZNP w Warszawie.
• Lewowicki, T., Grabowska, B. and Szczurek-Boruta, A. eds. 2007. Intercul­tural Education. Theory and Practice. Cieszyn – Warszawa – Toruń: Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego, WSP ZNP w Warszawie, Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Lewowicki, T., Ogrodzka-Mazur, E. and Szczurek-Boruta, A. eds. 2011. Edu­kacja międzykulturowa – dokonania, problemy, perspektywy. Cieszyn – Warszawa – Toruń: Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego, WSP ZNP w Warszawie, Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Lewowicki, T. 2012a. Edukacja międzykulturowa – bilans otwarcia 2012. Edukacja Międzykulturowa. 1, pp. 15–46.
• Lewowicki, T. 2012b. Oświata w warunkach wielokulturowości – od asy­milacji do edukacji wielokulturowej i wielowymiarowej tożsamości. In: Kremień, W.G., Lewowicki, T., Nikitorowicz, J. and Sysojewa, S.O. eds. Edukacja w społecznościach wielokulturowych. Warszawa: WSP ZNP w Warszawie.
• Lewowicki, T. 2013a. Edukacja wobec odwiecznych i współczesnych proble­mów świata – konteksty i wyzwania edukacji międzykulturowej. Edukacja Międzykulturowa. 2, pp. 19–37.
• Lewowicki, T., Nikitorowicz, J. and Szczurek-Boruta, A. eds. 2013b. Szkoły dla mniejszości narodowych i społeczności kaszubskiej w Polsce – stan, problemy, perspektywy. Warszawa – Cieszyn – Białystok: Wyższa Szkoła Pedagogiczna ZNP w Warszawie, Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Uniwersytet Białostocki, Stowa­rzyszenie Wspierania Edukacji Międzykulturowej.
• Lewowicki, T. 2015. Wielokulturowość i globalizacja a strategie edukacji mię­dzykulturowej. Studia Społeczne. XXV, pp. 13–24.
• Lewowicki, T., Ogrodzka-Mazur., E., Chojnacka-Synaszko, B. and Klajmon -Lech, U. eds. 2018 Spheres of Spiritual Life. A Study on Permanence and Changeability of Identity Behaviors in Borderland Communities. Munich: LINCOM Academic Publishers.
• Lichte, J. 1901, Welche Aufgaben erwachsen unserer Schule aus dem Vorhan­denseln fremdsprachiger Kinder? Erziehung und Unterricht. 21.
• Łabowicz, L. 2013 Raport o stanie szkolnictwa ukraińskiego w Polsce. In: Lewowicki, T., Nikitorowicz, J. and Szczurek-Boruta, A. eds. Szkoły dla mniejszości narodowych i społeczności kaszubskiej w Polsce – stan, proble­my, perspektywy. Warszawa – Cieszyn – Białystok: Wyższa Szkoła Peda­gogiczna ZNP w Warszawie, Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwer­sytetu Śląskiego w Katowicach, Uniwersytet Białostocki, Stowarzyszenie Wspierania Edukacji Międzykulturowej, pp. 75–104.
• Majeriková, M. 2009. Slovenské školstvo v oblasti poľského Spiša v rokach 1918–1945. In: Lityński, A. red. Państwo, prawo, społeczeństwo w dziejach Europy. Katowice – Kraków: UŚ.
• Matus, J. and Charytoniak-Michiej, G. 2013. Szkolnictwo białoruskie w Pol­sce. In: Lewowicki, T., Nikitorowicz, J. and Szczurek-Boruta, A. eds. Szko­ły dla mniejszości narodowych i społeczności kaszubskiej w Polsce – stan, problemy, perspektywy. Warszawa – Cieszyn – Białystok: Wyższa Szkoła Pedagogiczna ZNP w Warszawie, Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Uniwersytet Białostocki, Stowa­rzyszenie Wspierania Edukacji Międzykulturowej, pp. 35–73.
• Mironowicz, E. 2007. Białoruś. Warszawa: UW.
• Mironowicz, E. 1994. Polityka władz wobec szkolnictwa białoruskiego na Białostocczyźnie w latach 1944–1980. Białoruskie Zeszyty Historyczne. 2, pp. 65–76.
• Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011. 2015. Warszawa: GUS.
• Nikitorowicz, J. ed. 1995a. Edukacja międzykulturowa. W kręgu potrzeb, oczekiwań i stereotypów. Białystok: Wydawnictwo Uniwersyteckie „Trans Humana”.
• Nikitorowicz, J. 1995b. Pogranicze, tożsamość, edukacja międzykulturowa. Białystok: Wydawnictwo Uniwersyteckie „Trans Humana”.
• Nikitorowicz, J. 2001. Wielopłaszczyznowa i ustawicznie kreująca się tożsa­mość w społeczeństwie wielokulturowym a edukacja międzykulturowa. In: Nikitorowicz, J., Sobecki, M. and Misiejuk, D. eds. Kultury tradycyjne a kultura globalna, konteksty edukacji międzykulturowej. Białystok: Wy­dawnictwo Uniwersyteckie „Trans Humana”, pp. 15–35.
• Nikitorowicz, J. 2003. Typy tożsamości człowieka w społeczeństwie zróżni­cowanym kulturowo. Chowanna. 1 (20), pp. 50–66.
• Nikitorowicz, J. 2005. Kreowanie tożsamości dziecka. Wyzwania edukacji międzykulturowej. Gdańsk: GWP.
• Nikitorowicz, J. 2009. Edukacja regionalna i międzykulturowa. Warszawa: WAiP.
• Nowak, A. ed. 2013–15. Historia Polski w XIX wieku. Vol. 1. Kominy, ludzie, obłoki, modernizacja i kultura. Vol. 2 and 3. Historia polityczna. 4. Narody, wyznania, emigracje, porównania. Kraków: Wydawnictwo DIG.
• Nowicka, E. ed. 1991. Religia a obcość. Kraków: Zakład Wydawniczy „No­mos”.
• Ogrodzka-Mazur, E. 1998. Tolerancja jako wartość w procesie edukacji międzykulturowej. In: Lewowicki, T. and Grabowska, B. eds. Młodzież i tolerancja (studium z pogranicza polsko-czeskiego). Cieszyn: UŚ – Filia w Cieszynie, pp. 82–98.
• Ogrodzka-Mazur, E. 2009. Nowy nieporządek świata a kształtowanie (się) tożsamości globalnej. Ku pedagogice odpowiedzialności w XXI wieku. In: Lewowicki, T., Ogrodzka-Mazur, E. and Urban, J. eds. Społeczne uwarun­kowania edukacji międzykulturowej. Vol. 1. Konteksty teoretyczne. Cieszyn – Warszawa – Toruń: Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego, WSP ZNP w Warszawie, Wydawnictwo Adam Marszałek, pp. 85–99.
• Ogrodzka-Mazur, E., Klajmon-Lech, U. and Różańska, A. 2014. Tożsamość kulturowa, religijność i edukacja religijna postrzegana z perspektywy spo­łeczności szkół z polskim językiem nauczania w wybranych krajach euro­pejskich. Cieszyn – Toruń: UŚ, Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Olszański, T.A. 2020. Wyprawa kijowska. Tygodnik Powszechny. 20 (3697).
• Paczkowski, A. 2006. Pół wieku dziejów Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Papuga, S. and Gramsz, A. 2003. Zelów, wspólnota nacji, wyznań i kultur. Łódź: Wydawnictwo Grako.
• Posern-Zieliński, A. 1987. Etniczność. In: Staszczak, Z. ed. Słownik etnolo­giczny: terminy ogólne. Warszawa – Poznań: PWN, pp. 79–80.
• Pospiszył, W. 2013. Szkolnictwo mniejszości czeskiej w Zelowie i okolicach. In: Lewowicki, T., Nikitorowicz, J. and Szczurek-Boruta, A. eds. Szkoły dla mniejszości narodowych i społeczności kaszubskiej w Polsce – stan, problemy, perspektywy. Warszawa – Cieszyn – Białystok: Wyższa Szkoła Pedagogiczna ZNP w Warszawie, Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Uniwersytet Białostocki, Stowa­rzyszenie Wspierania Edukacji Międzykulturowej, pp. 143–150.
• Powszechny Sumaryczny Spis Ludności z dn. 14.II.1946 r. Warszawa: Nakła­dem Głównego Urzędu Statystycznego, Uzupełnienie – Suplement, p. XVI.
• Rocznik Statystyki Rzeczypospolitej Polskiej. 1925. Warszawa: Nakładem GUS.
• Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej. 2015. Warszawa: GUS.
• Romanowska, E. 2010. Szkoła białoruska w Polsce – od czasów II po III Rzeczpospolitą. In: Zaniewska, T. ed. Białorusini. Warszawa: Wydawnic­two Sejmowe, pp. 77–105.
• Serczyk, W.A. 2009. Historia Ukrainy. Wrocław: Zakład Narodowy im. Osso­lińskich.
• Siemakowicz, M. 1997. Polityka władz rosyjskich, niemieckich i polskich wo­bec szkolnictwa białoruskiego w latach 1903–1922. Białoruskie Zeszyty Historyczne. 7, pp. 33–48.
• Siemakowicz, M. 1998. Założenia programowe głównych obozów politycz­nych wobec szkolnictwa dla ludności białoruskiej w II Rzeczypospolitej. Białoruskie Zeszyty Historyczne. 9, pp. 58–77.
• Siemakowicz, M. 1999a. Organizacja białoruskich gimnazjów i seminariów nauczycielskich w II Rzeczypospolitej. Białoruskie Zeszyty Historyczne. 11, pp. 126–147.
• Siemakowicz, M. 1999b. Organizacja szkolnictwa dla ludności białoruskiej w II Rzeczypospolitej. Białoruskie Zeszyty Historyczne. 12, pp. 80-132.
• Syrnyk, M. 2006. Doswid orhanizaciji ukrajinskoho szkilnyctwa w Polszczi pislia 1947 r. Ukrajinśkyj almanach. Warszawa.
• Szczur, S. 2002. Historia Polski. Średniowiecze. Kraków: Wydawnictwo Li­terackie.
• Szymański, M.S. 1995. Od pedagogiki dla cudzoziemców do pedagogiki mię­dzykulturowej w Republice Federalnej Niemiec. In: Nikitorowicz, J. ed. Edukacja międzykulturowa. W kręgu potrzeb, oczekiwań i stereotypów. Białystok: Wydawnictwo Uniwersyteckie „Trans Humana”, pp. 92–103.
• Tobiański, Z. 1994. Czesi w Polsce. Kraków: Towarzystwo Społeczno-Kultu­ralne Czechów i Słowaków w Polsce. Zarząd Główny.
• Witkowski, L. 2000. Uniwersalizm pogranicza. O semiotyce kultury Michała Bachtina w kontekście edukacji. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Wojciechowski, O. 2013. Oświata litewska w Polsce. In: Lewowicki, T., Niki­torowicz,, J. and Szczurek-Boruta, A. Szkoły dla mniejszości narodowych i społeczności kaszubskiej w Polsce – stan, problemy i perspektywy. War­szawa – Cieszyn – Białystok: Wyższa Szkoła Pedagogiczna ZNP w War­szawie, Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego w Ka­towicach, Uniwersytet Białostocki, Stowarzyszenie Wspierania Edukacji Międzykulturowej, pp. 23–34.
• Wyrozumski, J. 1979. Historia Polski do roku 1505. Warszawa: PWN.
• Wyrozumski, J. 1999. Dzieje Polski piastowskiej (VIII w.–1370). Kraków: Fo­gra.