TABLE OF CONTENTS

SPIS TREŚCI

W niniejszym artykule zostały przedstawione wyniki badań socjologicznych zrealizowanych w latach 1988–2017, na próbach ogólnopolskich młodzieży uczęszczającej do szkół średnich. W hipotezie głównej założono, że młodzież wykazuje skłonność do negowania tradycyjnych wartości (religijnych i moralnych) obowiązujących w Kościele katolickim oraz ulega wartościom lansowanym przez nowe nurty ideowe charakterystyczne dla społeczeństw ponowoczesnych i pluralistycznych. Badania empiryczne z lat 1988–2017 wykazały ponadto przyspieszenie zmian w kondycji religijnej i moralnej młodzieży szkolnej. W 2017 roku wskaźnik przeciętny odnoszący się do wybranych przejawów religijności wynosił 47%, a spadek aprobaty tych elementów kształtował się na poziomie 15,7%. „Pełzająca” sekularyzacja w środowiskach młodzieżowych, wyraźnie przyspieszająca, wydaje się już faktem społecznym.

Artykuł podejmuje próbę weryfikacji tezy: Współczesne społeczeństwo czeskie nie jest ateistyczne, nie jest też modelowym przykładem gwałtownej sekularyzacji. Przemiany zachodzące w społeczeństwie czeskim mają postać wielokierunkowych przemian religijności (transformacji), choć z silnymi tendencjami sekularyzacyjnymi. Świadczą o miękkiej, ale długotrwałej sekularyzacji, wyrażającej się w pluralizacji form religijnych, która utworzyła specyficzną i złożoną postawę współczesnego społeczeństwa czeskiego wobec religii.

Podjęte w opracowaniu rozważania dostarczają zbornej rekonstrukcji najważniejszych właściwości kategorii różnicy kulturowej w specyficznym kontekście społecznym. Kontekst ten zostaje tu przywołany w odniesieniu do modelu społeczeństwa otwartego. Naczelna teza niniejszego tekstu zawiera się w założeniu mówiącym, że kulturowa odmienność stanowi społeczną konstrukcję zbudowaną ze specyficznych reprezentacji Inności w danych dyskursach narodowych. Narzędziem, na którym opiera się to założenie, jest ukazanie najważniejszych kwestii związanych z pojęciami kluczowymi, takimi jak wielokulturowość, migracje i rosnący poziom heterogeniczności kulturowej uwidaczniającej się w różnych sferach życia publicznego.

Artykuł ukazuje problematykę edukacji międzykulturowej jako koniecznego kroku w celu integracji i wzajemnego porozumienia pomiędzy mieszkańcami a imigrantami w Europie. Rada Europy oraz Unia Europejska popierają migracje międzynarodowe. Większość działań UE jest jednak skierowana do obywateli unijnych. Unia Europejska wraz z Radą Europy próbują zwiększyć kompetencje międzykulturowe poprzez organizowanie wydarzeń (np. zainicjowanie Roku Dialogu Międzykulturowego w 2008 roku) oraz propozycje zmian w aktach prawnych. Unia Europejska promuje również migracje o charakterze edukacyjnym, m.in. Erasmus, Tempus oraz Młodzież w działaniu. Udział w projektach zaproponowanych przez Komisję Europejską umożliwia zwiększenie kompetencji kulturowych oraz chęć odkrywania innych kultur oraz zrozumienie międzykulturowe. Natomiast podczas spotkań Rady Europy w latach 2003 i 2005 postanowiono podtrzymywać i rozwijać jedność pomimo różnorodności społeczeństw poprzez aktywne działanie w zakresie zwiększenia poziomu edukacji międzykulturowej jako elementu polityki edukacyjnej. W Planie Działań podkreślono szczególną rolę edukacji w tworzeniu nowej Europy. Wyznaczano wówczas takie kierunki działań, jak rozwój kilku edukacji: obywatelskiej, na rzecz praw człowieka, międzykulturowej, a także promocję wymiany międzykulturowej oraz zapewnienie różnorodności kulturowej i dialogu międzykulturowego. Zalecane jest, aby politycy unijni zastanowili się nad rozwiązaniem problemu niezrozumienia pomiędzy Europejczykami a imigrantami z Azji oraz Afryki.

Artykuł omawia zagadnienia edukacji dzieci romskich w szkołach specjalnych i ich dwujęzyczność. Bardzo często dzieci romskie w wielu krajach Europy Wschodniej są umieszczane w szkołach specjalnych na podstawie testów w oficjalnym języku danego kraju. Dwujęzyczność dzieci romskich nie jest uznawana za zjawisko pozytywne. W niektórych krajach (np. w Republice Czeskiej i Słowacji), jeśli dzieci posługują się jakąś formą języka urzędowego, ale nie językiem właściwym, nadal uważane są za niepełnosprawne intelektualnie. Wyłącznie na podstawie znajomości języka są wysyłane do szkół specjalnych.W artykule przedstawiono również takie kwestie, jak segregacja i dyskryminacja poprzez edukację, rola rozwoju języka ojczystego, zagadnienia dwujęzyczności w szkole oraz program ROMED Rady Europy dla mediatorów szkolnych. W końcowej części opracowania autorzy sugerują kilka propozycji, co mogą zrobić więcej w tym zakresie szkolni mediatorzy, aby zintegrować uczniów romskich w szkole grupy większościowej i aby ich integracja nie była traktowana jako kara, jak to jest aktualnie akceptowane w niektórych krajach.

Artykuł został poświęcony analizie sytuacji społeczności romskiej we Wrocławiu oraz realizowanym na terenie miasta formom wsparcia środowisk romskich. Raport został opracowany przez zespół ekspertów zgodnie z rekomendacją wynikającą z piątego raportu monitoringowego Europejskiej Komisji przeciwko Rasizmowi i Nietolerancji (ECRI) dotyczącego Polski, opublikowanego 9 czerwca 2015 roku. Zespół analizował sytuację społeczności romskiej głównie na podstawie spotkań roboczych, wywiadów z ekspertami społecznymi, wizyt monitoringowych oraz danych udostępnionych przez instytucje.Autor poddaje dyskusji realizowane i wdrażane formy pomocy społeczności romskiej oraz oddziaływaniu wsparcia instytucjonalnego na poprawę jakości życia tej grupy. Kolejną poruszaną kwestią jest diagnoza problemów środowisk polskich i rumuńskich Romów oraz ich marginalizacja. Autor artykułu wskazuje propozycje dobrych praktyk i rozwiązań problemów, z którymi współcześnie borykają się grupy Romów mieszkających nie tylko we Wrocławiu.

W artykule zaprezentowano perspektywę Ukraińców mieszkających w Republice Czeskiej dotyczącą wybranych aspektów życia. Celem podjętych badań było ustalenie, jak Ukraińcy postrzegają życie w Republice Czeskiej, czeską kulturę i edukację, oraz co dostrzegają jako różnice i podobieństwa w obu kulturach i sposobach edukacji. Zwrócono uwagę, że badanie dotyczy subiektywnych doświadczeń, postaw i opinii indywidualnych respondentów. Dlatego, nie reprezentuje ono całej ukraińskiej mniejszości narodowej żyjącej w Republice Czeskiej. Grupa badana składała się z dwóch grup respondentów o następującym składzie: pierwsza zawierała 8 respondentów Ukraińców na stałe mieszkających w Czechach ponad 10 lat, w drugiej grupie – wywiad przeprowadzono wśród 7 ukraińskich studentów, uczących się w Czechach, oraz wśród ich rodziców. W badaniu zastosowano podejście jakościowe, a dokładnie metodę półustrukturyzowanego wywiadu z respondentami. Analizę uzyskanych danych przeprowadzono za pomocą otwartego, a potem osiowego i selektywnego kodowania.

Celem podjętych przez autorów badań była próba ustalenia poziomu wrażliwości międzykulturowej, która w przyjętej koncepcji badań jest podstawowym wymiarem międzykulturowej kompetencji komunikowania się. Odnosi się ona do emocjonalnego pragnienia danej osoby, aby kontakt był potwierdzeniem, docenieniem i zaakceptowaniem różnic kulturowych. W badaniach wykorzystano metodę ankiety, a narzędziem była Skala Wrażliwości Międzykulturowej autorstwa Guo-Ming Chena i Williama J. Starosty (Chen i Starosta, 1996, ss. 353–383). Badaniami objęto 154 Polaków przebywających na emigracji zarobkowej w południowo-zachodniej części Anglii. Narzędzie badawcze rozprowadzono metodą kuli śnieżnej wykorzystując w tym celu między innymi nowoczesne środki komunikacji. Analiza uzyskanych wyników wykazała, że badani Polacy prezentują dobry i przeciętny poziom wrażliwości międzykulturowej, w którym największy udział mają badane kobiety, badani z najmłodszej grupy wiekowej oraz z najkrótszym stażem na emigracji. Uzyskując w zdecydowanej większości analizowanych wymiarów wyniki wysokie. Wyniki najniższe odnotowano w przypadku najstarszej grupy wiekowej oraz z najdłuższym stażem na emigracji.

Przeobrażenia w sferze ekonomicznej, społeczno-kulturowej i politycznej w wymiarze lokalnym i globalnym składają się na złożoność uwarunkowań procesu kształtowania (się) poczucia tożsamości współczesnego człowieka. Podjęte rozważania zawierają opis profili tożsamości kulturowej badanych uczniów ze szkół średnich oraz próbę interpretacji ich wyborów tożsamościowych w odniesieniu do zastanych układów społeczno-kulturowych w miejskim środowisku lokalnym.

W artykule podejmuję próbę rozpoznania nowej dla kaszubszczyzny praktyki (re)tradycjonalizmu, która rozpoznawana jest jako „nowa ludowość”. Najbardziej widoczną egzemplifikacją jest paradny strój ludowy i haft kaszubski, które estetyzują przestrzeń publiczną takich masowych imprez, jak Zjazdy Kaszubów czy Walne Zjazdy Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego. Przedmiotem eksploracji empirycznej są podręczniki do edukacji kaszubskiej. Na ich podstawie zrekonstruowałam wzory ludowości, za jej wyznacznik przyjmując „kaszubski paradny strój ludowy”. Kontekstem interpretacyjnym jest koncepcja karnawału Michaiła Bachtina.

W artykule prezentuję wybrane koncepcje z zakresu socjologii medycyny, które są, moim zdaniem, przydatne w pedagogicznej refleksji nad osobami z niepełnosprawnością i ich rodzinami oraz szeroko pojmowanej pedagogice międzykulturowej. Dotyczą one zagadnień związanych z rolą chorego w przestrzeni społecznej, psychospołecznych konsekwencji choroby, m.in. stygmatyzowania osób chorych/z niepełnosprawnością oraz relacji tych osób i ich rodzin ze środowiskiem medycznym (lekarzami, personelem medycznym).

Autyzm jest zaburzeniem neurorozwojowym, które manifestuje się w obszarach związanych między innymi z relacjami społecznymi, komunikacją werbalną i niewerbalną. W ciągu ostatnich dziesięciu lat liczne kampanie społeczne na całym świecie, także w regionie Półwyspu Arabskiego, podniosły ogólny poziom świadomości na temat tego zaburzenia zarówno wśród rodziców, jak i ekspertów. Jednakże tradycyjne wierzenia i przekonania pozostają nadal istotnymi czynnikami, które kształtują zachowania związane z profilaktyką prozdrowotną i nastawieniem do kwestii związanych z szeroko pojętym zdrowiem psychicznym. Niniejsze opracowanie omawia znaczenie tych czynników, a także religii, na percepcję zaburzeń ze spektrum autyzmu w regionie państw GCC (Rady Współpracy Zatoki).

Na sytuację życiową osób z niepełnosprawnością, poza czynnikami indywidualnymi, ekonomicznymi czy prawnymi, oddziałują dominujące w społeczeństwie zachowania i nastawienia wobec nich (Ostrowska, 1997). W artykule wykorzystano wyniki badań własnych (Kapias, 2017), których celem było poznanie deklarowanych postaw studentów pełnosprawnych wobec studentów z niepełnosprawnością oraz poznanie opinii studentów niepełnosprawnych na ten temat, a także ustalenie różnic i podobieństw pomiędzy nimi. Badania były prowadzone metodą sondażu diagnostycznego, a wzięło w nich udział 116 studentów pełnosprawnych oraz 108 studentów z niepełnosprawnością. Ze względu na obszerność badań artykuł traktuje jedynie o deklaracjach studentów pełnosprawnych. Na podstawie zebranych danych można stwierdzić, iż najczęściej deklarowaną postawą wobec niepełnosprawności jako Inności była postawa ambiwalentna, a postawy negatywne należały do mniejszości.

W artykule autorki przedstawiają metody pracy partycypacyjnej z dziećmi w Domu Sierot, wykorzystywane przez Janusza Korczaka – żydowsko-polskiego pedagoga, lekarza, pisarza i działacza praw dziecka. Zwracają uwagę na możliwości zastosowania metod Korczaka we współczesnym świecie – zwłaszcza w pracy międzykulturowej z dziećmi w trudnych warunkach ich funkcjonowania, w okresie wzmożonych ruchów migracyjnych i pogłębiających się nierówności społecznych. Odwołują się do aspektów praw dziecka, ich aktywności i uczestnictwa w ramach podejścia edukacyjnego zainicjowanego przez Korczaka. Jest to podejście oparte na wartościach szacunku dla dziecka i współpracy w partnerstwie z dzieckiem.

Problematyka artykułu dotyczy sfery upodmiotowienia ucznia w ewangelickiej edukacji religijnej w szkołach ponadpodstawowych na terenie Śląska Cieszyńskiego. Podejmuję tematykę edukacji podmiotowej, która umożliwia pedagogom religii i uczniom wspólne poszukiwanie wartości, sensu życia i dochodzenie do prawdy. Podmiotowo kreowana przestrzeń edukacyjna winna wspierać dochodzenie jednostki do pełnej autonomii i autentyczności, do pełnej tożsamości. W przestrzeni wolności dokonuje się również odkrywanie potencjonalności jednostki ludzkiej, która podejmuje twórczą aktywność na drodze do pełnej i świadomej samorealizacji w świecie. Osoba – podmiot zmierza ku pełnej dojrzałości, przejmując odpowiedzialność za siebie i swoje wybory.

TABLE OF CONTENTS

SPIS TREŚCI

W ostatnich dekadach powstało kilka subdyscyplin różnych dyscyplin naukowych, dla których pogranicze jest głównym przedmiotem rozważań - należą do nich socjologia, antropologia i pedagogika. Mogły one powstać dopiero wtedy, gdy znawcy tej problematyki uporali się z definicją pogranicza, dla której za punkt wyjścia należałoby uznać filozoficzne, szerokie do tego problemu podejście. Tu pogranicze jawi się jako słowo-klucz współczesnej humanistyki i dotyczy wielu paradygmatów współczesnej nauki: to spotkanie „Ja” - czyli jednostki, grupy, kultury - z innym: nieuniknione i stanowiące o sensie życia. Pogranicze to spotkanie dwóch różniących się paradygmatów podmiotów, to każdy dyskurs dotyczący relacji Ja-Ty (Inny). Przedmiotem rozważań w niniejszym opracowaniu jest kształtowanie się wiedzy o pograniczu na styku dwóch podejść: edukacji międzykulturowej jako subdyscypliny pedagogicznej oraz antropologii pogranicza jako subdyscypliny antropologii kulturowej. Te kierunki poszukiwań wydają się dosyć odległe od siebie, a jednak w określonym kontekście podobieństwa między nimi rysują się dosyć wyraźnie. Kontekst ten to miejsce uprawiania nauki: między innymi w zamiejscowej jednostce Uniwersytetu Śląskiego ulokowanej w Cieszynie, a więc w sercu polsko-czeskiego i tym samym czesko-polskiego pogranicza. Obecne tu pedagogika i etnologia jako kierunki studiów wypracowały w procesie współpracy i wzajemnych inspiracji oryginalną wiedzę, która stała się podstawą kształtowania się nowych kierunków badań nad pograniczem. Obydwie dyscypliny wyrosły z jednego źródła, ich geneza i drogi rozwoju są nie tylko podobne, ale można powiedzieć pokrewne. Dlatego warto tym aspektom kształtowania się wiedzy o pograniczu poświęcić czas i miejsce w publikacji naukowej.

Biblijny topos wieży Babel, przywoływany w dociekaniach Tadeusza Lewowickiego, okazuje się przydatny - jako kontrapunkt i jako skłaniająca do refleksji przestroga - w określaniu idei i postulatów edukacji międzykulturowej oraz wypracowywaniu pedagogiki międzykulturowej. Przypomnienie zamiarów budowniczych monumentalnej wieży Babel oraz nieprzewidzianych ich niepowodzeń pobudza do refleksji w pedagogice. „Przesłanie płynące z opowieści o wieży Babel ma swoje głębsze znaczenie”, stwierdza Lewowicki (2007, s. 33), gdy rozpatruje złożoność wielokulturowości, gdy zwraca uwagę na niesione przez nią kłopoty i towarzyszące jej nieporozumienia, ale zarazem rozważa nadzieje i szanse edukacyjne, które mogą dzięki niej występować. Topos wieży Babel w dociekaniach Lewowickiego dopełnia się z kategorią pogranicza, która rozpatrywana jest (m.in. przez Lecha Witkowskiego) w nawiązaniu do koncepcji Michaiła Michajłowicza Bachtina (1895–1975) . Różnorakie pogranicza, „tereny pograniczne państw, narodów, kultur”, Lewowicki określa mianem „poligonu edukacji międzykulturowej”, bowiem na pograniczach można obserwować i uczyć się, jak przebiega „proces wzajemnego przenikania kultur” (Lewowicki, 2005, s. 19). Doświadczanie swoistych jakości polifonicznego (wielogłosowego) pogranicza, także jako doświadczanie zróżnicowanych światów wartości, jest uznawane za „życiodajne dla edukacji międzykulturowej także poza terenami pogranicznymi” (Lewowicki, 2005, s. 19). Jeśli – jak podkreśla Lewowicki – powinnością uczonych jest rozwijanie pedagogiki międzykulturowej, to rzetelne wywiązywanie się z tej powinności stawia im wysokie wymagania profesjonalne, do których zalicza się umiejętność uczestnictwa w interdyscyplinarnej pracy naukowej, gdyż bez niej nie można efektywnie rozwijać pedagogiki międzykulturowej. Interdyscyplinarność pedagogiki międzykulturowej może być postrzegana jako kształtowanie relacji międzykulturowych: relacji między różnymi – często odległymi od siebie – kulturami uprawiania nauki.

Główna teza, podobnie jak charakter artykułu, wynika z jego tytułu i wstępu do niego. Skoncentrowana jest na trzech tematach:
− założenie Zespołu Pedagogiki Kultury i Edukacji Międzykulturowej, jego teoretyczne podstawy, warunki współpracy i ważne osiągnięcia w obu dziedzinach w czasie 12 lat jego istnienia,
− formy współistnienia różnych wspólnot w wielokulturowym świecie, szczególnie skonfliktowanych grup etnicznych i religijnych, w których ekstremalny fanatyzm prowadzi do ludobójstwa, ataków terrorystycznych, powodując masową migrację. Utrzymanie pokoju na świecie jest wyzwaniem dla edukacji wielo- i międzykulturowej, która nie zawsze funkcjonuje dobrze,
− ruch w kierunku realistycznego programu edukacyjnego, łączącego teorię z praktyką. Taki podstawowy i integracyjny program powinien przygotowywać ludzi do życia w dynamicznie zmieniającym się świecie, do budowania ich proaktywnego podejścia do spełniania potrzeb społecznych, duchowych i życiowych, do podnoszenia ich świadomości odpowiedzialności obywatelskiej oraz do uczenia się, jak radzić sobie w trudnych sytuacjach.

Autor przedstawia jeden z wątków genezy edukacji międzykulturowej, antydyskryminacyjnej i równościowej oraz akademickiej refleksji na ich temat, z perspektywy historii osobistych. Wychodzi z założenia, że współczesna edukacja międzykulturowa i pedagogika międzykulturowa są zakorzenione w osobistych historiach wielu osób, które były prześladowane z powodu odmienności kulturowej, ograniczano ich prawa w sferze publicznej, między innymi prawo do edukacji. W związku z tym podjęły one działania w sferze publicznej na rzecz równouprawnienia osób wywodzących się ze środowisk różnorodnych kulturowo. W artykule zostały przedstawione w układzie chronologicznym biogramy najważniejszych prekursorów i pionierów edukacji międzykulturowej oraz pedagogiki międzykulturowej.

Narastające migracje do bogatych krajów Północy ewokują pełen napięć dyskurs uprzywilejowani Oni versus mniej uprzywilejowani Inni. Znormatywizowane postawy wytworzone przez nacjonalistyczne „wspólnoty wyobrażone” oraz społeczno-ekonomiczne realia kraju, do którego udaje się emigrant, ugruntowują strukturę nierówności oraz brak dialogu in between. Na podstawie powieści Vigdis Hjorth zatytułowanej Et norsk hus autorka zwraca uwagę na istotność owych procesów komunikacyjnych oraz potrzebę tworzenia polifonicznej przestrzeni wzajemnej odpowiedzialności, opartej na solidarnościowych założeniach feminizmu.

Artykuł prezentuje problem tolerancji nauczycieli akademickich jako normy cywilizacyjnej, regulatora relacji między wszystkimi podmiotami procesu edukacyjnego, co pozwala zachować różnorodność złożonego systemu, jakim jest środowisko międzykulturowe uczelni. Przedstawiono w nim wyniki badań diagnostycznych dotyczących tworzenia różnych elementów kompetencji społeczno-kulturowych nauczycieli i studentów. Ponadto zwrócono uwagę na tzw. algorytm rozwoju tolerancji nauczyciela akademickiego w warunkach nowoczesnego uniwersytetu jako osobowo-ideologicznej podstawy jego działalności i elementu kultury organizacyjnej.

W artykule zaprezentowano główne teoretyczne i socjopolityczne argumenty tworzące tło dla inkluzji edukacyjnej. Uwypuklono w tym zakresie niektóre ważne zagadnienia związane z implementacją idei inkluzji w edukacji na gruncie humanistycznym i demokratycznym. Szczególną uwagę zwrócono na tzw. kluczowe kompetencje nauczycieli jako uczestników edukacji włączającej, a także na wymagania wobec personelu zarządzającego instytucjami oświatowymi. Artykuł prezentuje pewne sposoby rozwiązywania problemów w przyszłości, głównie poprzez edukację i szkolenie nauczycieli.

Poprzez proinkluzywne postawy wobec uczniów z mniejszości oraz uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi nauczyciele przyczyniają się do ich akceptacji przez społeczność większościową. Nie tylko za granicą, ale także w Republice Słowackiej skład kulturowy populacji uległ zmianie i wciąż się zmienia z powodu migracji. W swoich klasach nauczyciele edukują uczniów z różnych kultur, których język ojczysty różni się od języka, w którym prowadzona jest edukacja. Na podstawie literatury wydaje się, że duża liczba przyszłych oraz aktywnych nauczycieli jest wciąż niewystarczająco przygotowana do pracy z kulturowo i językowo zróżnicowanymi uczniami (Flores and Smith, 2008, za: Vázquez- -Montilla Just and Triscari, 2014). Na podstawie analizy wyników PISA 2009 (OECD, 2010c), można stwierdzić, że osiągnięcia uczniów o pochodzeniu imigracyjnym, z kulturowo i językowo odmiennych środowisk, w międzynarodowych testach warunkowane są również ich umiejętnością radzenia sobie z wypełnianiem tego typu testów. W artykule zaprezentowano cele projektu badawczego, skoncentrowanego na uchwyceniu stosunku studentów edukacji przed- i wczesnoszkolnej do zróżnicowania kulturowego i językowego w edukacji.

W związku z zainteresowaniem słowackich rodziców przebywających za granicą powstały i nadal powstają w ich społecznościach centra edukacyjne. Ich celem jest m.in. motywacja dzieci, oprócz nauki i zachowania języka słowackiego, do udziału w zajęciach tych centr i przygotowywania uczniów w wieku szkolnym do egzaminów komisyjnych - warunku koniecznego do ich dalszej edukacji - na poziomie wyższym w Słowacji, lub do ukończenia ich edukacji obowiązkowej. Centra edukacyjne dla społeczności słowackich są nie do zastąpienia. Oprócz działań edukacyjnych związanych z nauczaniem i zachowaniem języka ojczystego organizują wydarzenia kulturalne, spotkania rodziców, na których wymieniają oni swoje doświadczenia, oraz różne wykłady, których celem jest dostarczenie informacji o życiu w kraju aktualnego zamieszkania.

Rozważania podjęte w artykule dotyczą orientacji wartościujących przejawianych przez czeskich uczniów, na stałe zamieszkujących w Stanach Zjednoczonych Ameryki. W ostatnich kilkudziesięciu latach język czeski w tym kraju znajduje się w regresie. Nasi rodacy, którzy przybyli tu w trakcie głównej fali emigracyjnej w większości już się zamerykanizowali, dlatego jest niezwykle ważne, by szkoły z czeskim językiem nauczania nadal prowadziły naukę języka czeskiego oraz przekazywały informacje o czeskich realiach, co pozwoli na włączenie tego języka do systemu wartości nie tylko osób niedawno przybyłych, ale i pozostałych generacji. W badaniach własnych wykorzystano metody projekcji, służące opisowi przez uczniów preferowanych wartości, jak również pogłębionego wywiadu, umożliwiającego poznanie znaczenia języka czeskiego dla uczniów żyjących poza granicami kraju.

Rodzina jest środowiskiem, które w największym stopniu pozostawia swój ślad i piętno w strukturze tożsamości człowieka. Wynika to zarówno z szerokiego w swoich ramach, jak i permanentnego charakteru oddziaływań. Każda rodzina wytwarza i reguluje swoistą rodzinną tożsamość. W tekście przedstawione zostały wyniki badań prowadzonych w grupie młodzieży akademickiej dotyczących poziomu poczucia satysfakcji z funkcjonowania ich rodziny pochodzenia oraz próba uchwycenia czynników je warunkujących. Analizy prezentowanych modeli ukazują obraz młodzieży akademickiej, która w swoich orientacjach życiowych bardzo ceni rodzinę, jako podstawowy punkt odniesienia w konstrukcie ich własnej tożsamości. Widoczne jest duże zorientowanie na wspólnotowy charakter jej funkcjonowania, jakość relacji poszczególnych członków systemu oraz możliwość własnego partycypowania w zasadach i regułach wypracowywanych w rodzinie. Kształtująca się w nich tożsamość rodzinna jest pewnego rodzaju negocjowanym tworem uznanych przez nich tradycji rodzinnych, z jednoczesnymi zarysowanymi tendencjami dekonstrukcji dotychczasowych modelowych sposobów ujmowania struktury rodzinnej, na rzecz poszukiwania innego spojrzenia, które jest rodzajem adaptacji systemu do dynamicznie zmieniających się warunków społeczno-kulturowych.

Celem tego opracowania jest zwrócenie uwagi na znaczenie, jakie aktualnie przypisują młodzi ludzie oddziaływaniom socjalizacyjno-wychowawczym dziadków. Głównym obszarem rozważań staje się rodzina jako miejsce międzypokoleniowych kontaktów. W celu ukazania szczególnego rodzaju relacji międzygeneracyjnych autorka odwołuje się do wyników badań zespołowych przeprowadzonych na pograniczu polsko-czeskim. Środowisko rodzinne stanowi najważniejszą przestrzeń, w której żyje człowiek, uczestnicząc w jej przetrwaniu, zachowaniu ciągłości i rozwoju. Za Robertem Mertonem autorka przyjmuje rozumienie rodziny jako najważniejszego pasma transmisyjnego, służącego przekazywaniu wzorców kulturowych następnemu pokoleniu.

Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie wyników badań własnych dotyczących jakości związku małżeństw wielokulturowych. W pierwszej części tekstu omówiono termin małżeństwa oraz małżeństwa wielokulturowego, a także scharakteryzowano dobrane małżeństwa. W dalszej części przestawiono podstawy metodologiczne badan własnych, a następnie wyniki badań dotyczących jakości związku małżeńskiego. Badania prowadzone były w grupie 112 kobiet, tworzących małżeństwa wielokulturowe. Do badań użyto autorskiego kwestionariusza ankiety oraz Kwestionariusza Dobranego Małżeństwa autorstwa Mieczysława Plopy i Jana Rostowskiego, za pomocą którego można uzyskać ogólny pomiar więzi oraz pomiary następujących czynników: intymność, samorealizacja, podobieństwo i rozczarowanie. W analizie wyników badań przedstawiono także najważniejsze motywy zawarcia związku małżeńskiego oraz stopień trudności w komunikacji między małżonkami. Z analizy badań wynika, że kobiety przejawiały wysoki poziom satysfakcji z powodu bycia w bliskiej relacji z partnerami oraz że występowało poczucie wysokiego poziomu zgodności co do realizacji ważnych celów małżeńskich i rodzinnych. Badane wykazały przeciętne odczucie możliwości samorealizacji oraz wysoki poziom rozczarowania małżeństwem. Najważniejszym motywem zawierania małżeństw wielokulturowych była miłość, a komunikacja dla większości badanych nie stanowiła problemu przyczyniającego się do pogorszenia jakości związku.

Pogranicze, rozumiane jako miejsce spotkania kultur, z jednej strony może przynosić wiele korzyści dla życia i rozwoju jednostki, z drugiej, być przyczyną problemów i dylematów. W artykule wykorzystano koncepcję edukacji międzykulturowej w ujęciu Jerzego Nikitorowicza, a w badaniach posłużono się metodą indywidualnych przypadków. Materiał empiryczny stanowiący podstawę prowadzonych rozważań został zebrany za pomocą autorskich kwestionariuszy wywiadów oraz analizy dokumentów. Wyniki badań opisują trudności, jakie w kraju przyjmującym napotkali rodzice i ich dzieci, oraz korzyści i zalety, jakie dostrzegają, żyjąc poza granicami ojczyzny.

W artykule podjęty został temat samorealizacji w systemach preferowanych wartości w szkołach w środowiskach wielokulturowych. Wskazanie samorealizacji jako wartości wynikającej z obowiązujących w naszej cywilizacji zasad automatycznie przesądza o jej wartości w hierarchiach wartości w szkole. Wskazane zostały te systemy porównawczo w sąsiednich szkołach dla mniejszości i dla większości ze środowisk wielokulturowych z mniejszością autochtoniczną: niemiecką w Polsce; polską w Republice Czeskiej; węgierską na Słowacji; słowacką na Węgrzech. Wyniki badań wskazują, że wyróżnione wartości różnią się w zależności od państwa czy typu szkoły (mniejszości vs większości), jednak samorealizacja we wszystkich państwach i typach szkół zajmuje niechlubne ostatnie miejsca.

We współczesnej przestrzeni edukacyjnej stałe miejsce znalazły szkoły dla mniejszości narodowych, w tym także Polaków przebywających na obczyźnie. Duża ruchliwość społeczna i duża liczba Polaków przebywających na wychodźstwie sprawia, że konieczne staje się dostosowanie polskiej oferty edukacyjnej dla najmłodszych odbiorców (dzieci i młodzieży), również poza Polską. W publikacji omawiam znaczenie i konsekwencje współczesnych migracji, charakteryzuję sieć i ofertę szkolnictwa z polskim językiem nauczania, a także omawiam wyniki badań przeprowadzonych w polskich placówkach oświatowych na obczyźnie w wybranych szkołach (w Austrii, Francji oraz Republice Czeskiej), które pozwalają określić główne problemy i oczekiwania rodziców uczniów wobec tych placówek. Opracowanie zamyka podsumowanie. Publikacja stanowi wprowadzenie do szerszych badań nad działalnością i funkcjonowaniem szkół z polskim językiem nauczania na obczyźnie oraz podmiotów silnie związanych z jej działalnością (uczniów, nauczycieli i rodziców).

Celem artykułu jest ukazanie wsparcia w sytuacji zmiany społecznej na przykładzie wsparcia dzieci repatriantów w adaptacji szkolnej. Przedstawiono w nim wyniki badań ankietowych i wywiadów pogłębionych przeprowadzonych wśród dzieci repatriantów, ich nauczycieli i rodziców. W interpretacji wyników badań wykorzystano koncepcję wsparcia społecznego Stanisława Kawuli. W opinii badanych bardzo pozytywny wpływ na adaptację szkolną dzieci repatriantów mają dodatkowe zajęcia organizowane na początku nauki w polskiej szkole. Niestety, niewielka świadomość nauczycieli na temat pracy z uczniem odmiennym kulturowo i nauczania języka polskiego jako obcego znacznie ogranicza efektywność tych zajęć. Niewystarczające jest też wsparcie informacyjne. Choć szkoła jako instytucja wprowadzająca kolejne pokolenia w świat kultury powinna reagować na zachodzące zmiany społeczne, przeprowadzone badania wskazują na niedostateczne przygotowanie nauczycieli do pracy z uczniem z doświadczeniem migracyjnym. Jest to efekt zaniedbań zarówno na etapie kształcenia wyższego, doskonalenia zawodowego, jak i informowania nauczycieli o sytuacji ucznia trafiającego do danej placówki. W środowiskach szkolnych objętych badaniami nauczyciele wykazywali się ogromnym zaangażowaniem we wsparcie dzieci repatriantów w adaptacji szkolnej, lecz ich dobra wola była niewystarczająca, aby kompensować brak profesjonalizmu działań, sprawnej komunikacji czy nawet znajomości prawa oświatowego.

Celem tego opracowania jest próba przedstawienia zmian w zakresie edukacji regionalnej na Górnym Śląsku w kontekście edukacji międzykulturowej z uwzględnieniem aspektu doskonalenia kadry pedagogicznej w tym zakresie. Artykuł przedstawia prawne uwarunkowania edukacji regionalnej w Polsce po okresie transformacji ustrojowej ze szczególnym uwzględnieniem prawa oświatowego. Głównym obszarem rozważań staje się edukacja regionalna i jej rola w środowiskach zróżnicowanych kulturowo. Kluczową rolę w edukacji regionalnej odgrywają nauczyciele - regionaliści. Autorka zwraca uwagę na potrzebę doskonalenia nauczycieli w tym zakresie.

W opracowaniu autorka pragnie zwrócić uwagę na spotkania nauczyciela z Innym w przestrzeni edukacyjnej, w odniesieniu do koncepcji edukacji międzykulturowej. Innym, czyni dziecko z układu ryzyka, które charakteryzuje się wzrastaniem w trudnych warunkach socjalno-bytowych oraz zmaganiem się z kryzysami rozwojowymi okresu dzieciństwa i dorastania. Uwzględniając klasyfikację typów nauczycieli w ujęciu Zbigniewa Zaborowskiego, autorka interpretuje narrację spotkań Innych (dzieci z układu ryzyka) z nauczycielami wyzwalającymi, obojętnymi, konfliktowymi, rzeczowymi, a także z nową kategorią pedagoga utworzoną na podstawie dziecięcych opowieści (typ umęczony).

Przedmiotem rozważań zawartych w artykule są wybrane obszary kultury filmowej skupiające się na problematyce Innego. Refleksja nad rolą filmu w spotkaniu z Innym stanowi próbę znalezienia odpowiedzi na pytanie, jak i w jakim celu wybrane filmy dokumentalne i fabularne ukazują Innego. Twórcy filmowi coraz częściej poruszają tematykę dotyczącą wielokulturowości, odmienności etnicznych czy kryzysu migracyjnego. W obliczu narastających problemów dotyczących braku tolerancji, szacunku czy wrogości wobec Innego film może być pomocny w kształtowaniu postaw otwartości na inność, opartych na uniwersalnych wartościach, na szacunku do różnorodności kulturowej i etnicznej. Filmy stanowią medium umożliwiające spotkanie z drugą osobą (Innym), pozwalają na prezentację i wymianę rozmaitych wartości i perspektyw. Filmowcy nie proponują systemowych rozwiązań, ale wykorzystują kamerę jako jedno z narzędzi zmiany; przez ilustrację konkretnego problemu starają się budować poczucie sprawiedliwości i odpowiedzialności za Innego.