Zewnętrzne warunki twórczości w edukacji estetycznej w świetle wypowiedzi absolwentów szkół ogólnokształcących. Komunikat z badań jakościowych

External factors affecting creativity in aesthetic education according to general education school graduates. Findings from qualitative research

The development of creative abilities is crucial for the holistic development of an individual. If the goal of schooling is the comprehensive development of students, the educational environment should stimulate and support processes of creative thinking rather than hinder or block them. One area of education particularly associated with creativity is aesthetic education. By encouraging exploration and interpretation of art and other forms of artistic expression, aesthetic education supports the emotional, intellectual, and social development of students, enabling them to express themselves in original and personal ways, which is essential for cultivating a creative attitude. This article addresses the issue of external factors affecting creativity within aesthetic education implemented in general education schools, specifically in the subjects of visual arts, music, and Polish language. The research process is guided by the question of external conditions influencing creativity in aesthetic education and their potential significance for students’ creative development. The article presents the results of qualitative research conducted through individual interviews with 25 graduates from the 2022/2023 school year. The experiences shared by respondents highlight numerous factors that, according to existing literature, hinder the development of a creative attitude. The research is exploratory in nature.

Rozwój zdolności twórczych jest kluczowy dla pełnego rozwoju jednostki. Jeśli celem edukacji szkolnej jest wszechstronny rozwój ucznia, to środowisko edukacyjne powinno stymulować i wspierać procesy twórczego myślenia, zamiast je blokować lub hamować. Jednym z obszarów edukacji szczególnie związanym z twórczością jest edukacja estetyczna. Przez zachęcanie do eksploracji i interpretacji sztuki oraz innych form wyrazu artystycznego edukacja estetyczna wspiera rozwój emocjonalny, intelektualny i społeczny ucznia, umożliwiając mu także wyrażanie siebie w sposób oryginalny i osobisty, co jest istotne dla kształtowania postawy twórczej. W niniejszym artykule podjęto problem zewnętrznych warunków twórczości rozpatrywanych w kontekście edukacji estetycznej realizowanej w szkołach ogólnokształcących, w ramach następujących przedmiotów: plastyki, muzyki i języka polskiego. Procesem badawczym kieruje pytanie o warunki zewnętrzne twórczości w edukacji estetycznej i ich potencjalne znaczenie dla rozwoju twórczości uczniów. Artykuł prezentuje wyniki badań jakościowych przeprowadzonych metodą wywiadu indywidualnego z 25 absolwentami szkół ogólnokształcących z roku szkolnego 2022/2023. Przekazane przez respondentów doświadczenia wskazują na liczne czynniki, które – w świetle literatury przedmiotu – utrudniają rozwój postawy twórczej. Badania mają charakter przyczynkowy

REFERENCES:

• Cembik, A. (2017). Kreatywny nauczyciel – kreatywny uczeń. Rozwijanie twórczych postaw uczniów na lekcjach języka polskiego w tak zwanych klasach starszych. Forum Oświatowe, 29(1(57)), 245–254.
• Csikszentmihalyi, M. (2022). Flow. Stan przepływu. Łódź: Wydawnictwo Feeria.
• Davies, D., Jindal-Snape, D., Collier, C., Digby, R., Hay, P. and Howe, A. (2013). Creative learning environments in education. A systematic literature review. Thinking Skills and Creativity, 8, 80–91.
• Florczykiewicz, J. (2010). Twórczość i sztuka w resocjalizacji. Wybrane aspekty teoretyczne i praktyczne. Białystok: Wydawnictwo Niepaństwowej Wyższej Szkoły Pedagogicznej.
• Gajda, A. (2015). Osiągnięcia szkolne i kreatywność – w poszukiwaniu przyczyn zróżnicowania relacji. Teraźniejszość –Człowiek – Edukacja, 18(2(70)), 55–78.
• Galewska-Kustra, M. (2014). Stymulowanie rozwoju twórczości uczniów w środowisku szkolnym: potrzeby, możliwości, ograniczenia. W: R. Kowalski, O. Szynkarczyk (red.), Wychowanie we współczesnej szkole. Twórcze myślenie, aktywne działanie w szkole (s. 41–65). Siedlce: Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego.
• Karwowski, M. (2005). Rezultaty w nauce i kreatywność uczniów różniących się zdolnościami w percepcji nauczycieli. Annales, 18, 93–107.
• Karwowski, M. (2006). Motywowanie uczniów do działań twórczych – między romantyzmem a behawioryzmem. Ruch Pedagogiczny, 3–4, 13–27.
• Karwowski, M. (2009). I’m creative, but am I Creative? Similarities and differences between selfevaluated small and Big C creativity in Poland. International Journal of Creativity and Problem Solving, 19(2), 7–26.
• Karwowski, M. (2010). Kreatywność – feeria rozumień, uwikłań, powodów. Teoretyczno- -empiryczna prolegomena. W: M. Karwowski, A. Gajda (red.), Kreatywność (nie tylko) w klasie szkolnej (s. 12–44). Warszawa: Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej.
• Karwowski, M. i Gralewski J. (2011). Zmotywowana kreatywność: synergia motywacyjna postawy twórczej młodzieży. Chowanna, 36(1), 45–58.
• Klus-Stańska, D. (2008). Konteksty teoretyczne nadawania znaczeń przez dzieci. Wokół pytań o rozumienie pedagogicznego wsparcia. W: W. Puślecki (red.), Wspieranie rozwoju dzieci w procesie wczesnej edukacji (s. 38–45). Wrocław: Wydawnictwo DSW.
• Kołodziej, P. (2018). Dwadzieścia pięć twarzy Dziewczyny z perłą. Praktyka czytania dzieł malarskich w procesie kształcenia kulturowo-literackiego. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
• Koziołek, K. (2017). Czas lektury. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Kubinowski, D. (2006). Pedagogiczne myślenie humanistyczne jako kategoria metodologiczna. W: D. Kubinowski i M. Nowak (red.), Metodologia pedagogiki zorientowanej humanistycznie. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
• Kunat, B. (2016). Spełnieni, ale niedoceniani. Białystok: Trans Humana.
• Kwiatkowska-Tybulewicz, B. (2016). Wychowawcze aspekty sztuki współczesnej. Z perspektywy pedagogiki krytycznej. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Limont, W. (2003). Twórczość w aspekcie cyklu życia. W: E. Dombrowska, A. Niedźwiedzka (red.), Twórczość – wyzwanie XXI wieku (s. 17–28). Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
• Lisiecka, A. (2020). Założenia realizacji przedmiotów artystycznych w polskim szkolnictwie powszechnym w latach 1918–1939. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Mejia, C., D’Ippolito, B. and Kajikawa, Y. (2021). Major and recent trends in creativity research: An overview of the field with the aid of computational methods. Creativity and Innovation Management, 30(3), 475–497.
• Minchberg, M. (2022). Interdyscyplinarna edukacja przez sztukę. Budowanie środowiska estetycznego wychowania. Warszawa: Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej.
• Modrzejewska-Świgulska, M. (2013). Twórczość codzienna jako zasób wspierający dobrostan ludzi. W: K.J. Szmidt, M. Modrzejewska-Świgulska (red.), Zasoby twórcze człowieka (s. 83–105). Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Modrzejewska-Świgulska, M. (2023). Czy twoim zdaniem obraz jest skończony? Funkcja korekty/rozmowy w rozwijaniu zdolności malarskich na przykładzie malowania w plenerze. Nauki o Wychowaniu. Studia Interdyscyplinarne, 16(1), 144–161.
• Nęcka, E. (1995). Proces twórczy i jego ograniczenia. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
• Nęcka, E. (2001). Psychologia twórczości. Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Psychologiczne.
• Nikitenko, D. (2022). Twórczość i kreatywność w rozważaniach psychologicznych i pedagogicznych ukierunkowanych na wspieranie kreatywności dziecka wczesnej edukacji (artykuł przeglądowy). Zeszyty Naukowe Collegium Witelona, 3(44), 11–28.
• Pankowska, K. (2010). Wstęp. Wychowanie estetyczne dziś – nowa rzeczywistość, nowe zadania. W: K. Pankowska (red.), Sztuka i wychowanie. Współczesne problemy edukacji estetycznej (s. 9–14). Warszawa: Wydawnictwo Akademickie ŻAK.
• Pankowska, K. (2013). Kultura – sztuka – edukacja w świecie zmian. Refleksje antropologiczno-pedagogiczne. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Pikała, A. (2013). Psychopedagogiczne determinanty aktywności twórczej uczniów szkół ogólnokształcących. Wartości w Muzyce, 5, 297–311.
• Popek, S. (2003). Człowiek jako jednostka twórcza. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Pufal-Struzik, I. (2006). Podmiotowe i społeczne warunki twórczej aktywności artystów. Kielce: Wydawnictwo Uczelniane, Wszechnica Świętokrzyska.
• Robinson, K. (2010). Oblicza umysłu. Ucząc się kreatywności. Tłum. A. Baj. Kraków: Wydawnictwo Element.
• Roter-Bourkane, A. (2019). Kreatywne pisanie na lekcjach języka polskiego – jak zachęcić dzieci i młodzież do twórczej aktywności? Polonistyka. Innowacje, 10, s. 99–110.
• Rubacha, K. (2016). Metodologia badań nad edukacją. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie i Literackie.
• Sawyer, R.K. and Henriksen, D. (2024). Explaining creativity: The science of human innovation. Oxford: Oxford University Press.
• Szmidt, K.J. (2013). Pedagogika twórczości. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
• Szmidt, K.J. (2017). Edukacyjne uwarunkowania rozwoju kreatywności. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Szubertowska, E. (2010). Nauczyciel muzyki jako artysta, dydaktyk i społecznik. Wartości w Muzyce, 3, 264–272.
• Szuścik, U. (2009). Refleksyjność wartością edukacji przez sztukę. Wartości w Muzyce, 2, 73–80.
• Turska, D. (2006). Skuteczność ucznia. Od czego zależy udana realizacja wymogów edukacyjnych? Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Uszyńska-Jarmoc, J. (2011). Czego nie wiemy o twórczości w szkole? Obszary zdeformowane, ignorowane i/lub zaniedbane. Chowanna, 36(1), 13–24.
• Wiszniakowa-Zelinskiy, N. (2014). Diagnoza psychologiczna „Kreatywny potencjał”. Kraków: Oficyna Wydawnicza AFM.
• Wojnar, I. (2007). O edukacji estetycznej – głos pedagoga humanisty. W: K. Wilkoszewska (red.), Wizje i re-wizje. Wielka księga estetyki w Polsce (s. 872–875). Kraków: Universitas.
• Zalewska-Pawlak, M. (2017). Sztuka i wychowanie w XXI wieku. W poszukiwaniu zagubionej teorii sztuki życia i sztuki w wychowaniu. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.