Śmierć w młodym polskim kinie. Strategie i reprezentacje zabijania

W ostatnich latach filmowcy średniego pokolenia chętnie pokazywali przemoc poprzez jej ujęcie gatunkowe: czy to w thrillerach (filmach o seryjnych zabójcach), czy filmach kryminalnych. Najmłodsze pokolenie filmowe - urodzone w latach osiemdziesiątych - spogląda na ten motyw z zupełnie innej perspektywy. Młodzi twórcy unikają konwencji gatunkowych, przełamując - estetycznie i fabularnie - dotychczas dominujący w rodzimej kinematografii obraz przemocy i stawiając przed nim nowe zadania. W artykule przyglądam się sposobom obrazowania śmierci w najmłodszym kinie, z zaznaczeniem filmowych i społecznych kontekstów oraz analizą ich funkcji. Przedstawiam reprezentacje zabijania w ramach trzech strategii: heroicznej atrakcyjności, arthouse’owej dosadności i generacyjnej diagnozy. Heroiczną atrakcyjność opisuję na przykładzie dwóch filmów o powstaniu warszawskim - Miasto 44 (2014, J. Komasa) oraz Baczyński (2013, K. Piwowarski) - w których estetyzowana śmierć zostaje pokazana jako najwyższy model poświęcenia dla ojczyzny, a jednocześnie pełni rolę atrakcji. Na antypodach takiego obrazu figuruje strategia kina artystycznego, w której zabójstwo ukazane jest jako bezsensowny akt przemocy. Analizy tego motywu, estetycznie wzorowanego na konwencjach zachodniego kina arthouse’owego, dokonuję na przykładzie Placu zabaw (2016, B.M. Kowalski) i Hardkor disko (2014, K. Skonieczny). Za pośrednictwem trzeciego sposobu pokazywania zabijania - występującego w: Obietnicy (2014, A. Kazejak), Reakcji łańcuchowej (2017, J. Pączek) i Bejbi Blues (2012, K. Rosłaniec) - twórcy próbują rysować obyczajowy i psychologiczny portret danej generacji. W artykule szczegółowo analizuję powyższe strategie ukazywania śmierci i reprezentacje obrazów przemocy w najnowszej kinematografii, aby ukazać je jako odmienne na tle dotychczasowych tradycji kina polskiego.

In recent years, middle-aged filmmakers have been willing to show violence through its genre-based approach: in thrillers (movies about serial killers) or crime movies. The youngest generation of filmmakers - born in the eighties - looks at this motif from a completely different perspective. Young directors avoid genre conventions by breaking down - both aesthetically and dramatically - the picture of violence that dominates in their national cinematography and by then assigning it new functions. In the article I describe the ways of depicting death in the youngest cinema, focusing on their movies and social contexts and analysing their functions. I present portrayals of killing within three strategies: heroic attractiveness, arthouse explicitness and generational diagnosis. I describe the strategy of heroic attractiveness on the basis of two films about the Warsaw Uprising - Miasto 44 (2014, J. Komasa) and Baczyński (2013, K. Piwowarski) - in which the aesthetic death is shown as the greatest sacrifice for the fatherland/for your country/, and at the same time serves as an attraction. On the opposite end of the spectrum there is a strategy of artistic cinema, in which murder is shown as a senseless act of violence. I analyze this motif, aesthetically modeled on the conventions of western arthouse cinema, based on two examples: Plac zabaw (2016, B.M. Kowalski) and Hardkor disko (2014, K. Skonieczny). By the third strategy of killing - appearing in the Obietnica (2014, A. Kazejak), Reakcja łańcuchowa (2017, J. Pączek) and Bejbi Blues (2012, K. Rosłaniec) - the creators try to draw the moral and psychological portrait of depicted generation. In the article, I analyze the foregoing strategies of depicting death and images of violence in the latest cinematography to show them as different from the current traditions of Polish cinema.

REFERENCES:

• Chapman, J. (2008). War and film. London: Reaktion Books LTD.
• Janion, M. (1991). Projekt krytyki fantazmatycznej. Szkice o egzystencjach ludzi i duchów. Warszawa: PEN.
• Kołodziej, A. (2013). Mowa w (s)tarciu z pismem. Slam poetycki jako przykład symbiozy tekstu i wydarzenia. W: E. Bal, W. Świątkowska (red.), Performans, performatywność, performer. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Lubelski, T. (2015). Historia kina polskiego. Twórcy, filmy, konteksty. Kraków: Universitas.
• Socha, J. (2017). Uciec z powstania. Dwutygodnik, 7/138. Pobrane z: http://www.dwutygodnik.com/artykul/5360-uciec-z-powstania.html.
• Syska, R. (2003). Film i przemoc. Kraków: Rabid.
• Szczekała, B. (2014). Nowe kino powstańcze? Ekrany, 5/21, s. 46-49.
• Napiórkowski, M. (2016). Powstanie umarłych. Historia pamięci 1944-2014, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Urbańska, M. (2017). Historia na ekranie: od faktu do fikcji. Sposoby reprezentacji przeszłości i konstrukcji postaci w polskich filmach o historii najnowszej powstałych po 2010 roku. Media-Kultura-Komunikacja Społeczna, 2/13, s. 9-24.