TABLE OF CONTENTS

SPIS TREŚCI

Publikacja “Kultura i Edukacja” w języku angielskim, udostępnienie wersji cyfrowej w wolnym dostępie i zabezpieczenie oryginalności publikacji zgodne ze standardem COPE – zadania finansowane w ramach umowy 853/P-DUNdem/2018 ze środków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę.

The paper presents thematic analyses relating to migration processes, situated between the Legacy of the Past and Challenges of the Future. The authors focus on a complex migration process referring to key factors that characterise it as well as dominant concepts in host societies: segregation and integration. The theoretical considerations undertaken in the text are primarily oriented towards presenting the diverse situation of Migrant Children and Youth “On the Move” as a category of the young generation affected by migration processes. The text is an attempt to reflect on the functioning of migrant backgrounds in the context of children’s and adolescents’ integration with the new place of residence. Particular attention was drawn to fragile areas generating distance, social exclusion and consequently hindering the process of integration.

Focusing on identity formation amongst child migrants, this paper reflects on the experiences of unaccompanied minors sent from Britain to Australia in the 20th Century. Between 1947-1967 3170 children are understood to have been exported to Australia, making Britain the only country in the world known to have exported children during peace time. Most of these children came from British care homes to which they had been entrusted by their families or social workers. The majority of exported children were from working class backgrounds and many still had living parents, or other close family, in the UK. Children as young as four were sent to train as farm labourers and domestic staff, simultaneously relieving the burden of providing for these children from the British Government, and increasing the white population in ‘underpopulated’ Australia. The paper presents thematic analysis of four published sources produced for a wide readership: two published memoirs and two young adult novels. The paper seeks to reflect on the impact of forced transnational migration on the children’s identity formation as new Australians.

In the light of recent world facts, there has been growing attention paid to refugee minors who, fleeing from violence, war, poverty and climate change, or seeking better opportunities, hope to reach safety in Europe. Challenging life experiences such as war, violence, forced displacement, etc., can potentially threaten children’s development. However, many succeed in turning their lives around and develop well despite such negative circumstances. Refugee children, often overlooked by immigration laws and policy makers, prove to be a particularly resilient group, very resourceful in mechanisms for overcoming life adversities. By taking this understanding of refugee minors as a starting point, this article provides an overview of research in the field of resilience, aiming to discuss the implications that tie refugee minors’ well-being to the human and children’s rights obligations that society bears towards them. The article concludes that there is an urgent need for interventions and programs which target factors that promote refugee children’s resilience in their design and implementation, informed by current knowledge of refugee children’s life and cultural background, and their self-ratings of negative and positive life events. The standards defined by human and children’s rights instruments and equity regarding children’s rights to achieve a good life should be a matter to be taken seriously for all children worldwide.

Transgression is often seen as a negative term; to cross social or ethical boundaries. In this paper, it is defined as ‘blurring of the symbolic boundaries between grandparents and younger generations in terms of the WWII experience’, which leads to living memory of the war, but also to experiencing and re-living the trauma of war and dislocation. It occurs through the immersion of younger generations in family history narratives, memorabilia, diaries and photographs that become a family treasure, owned jointly by the family members. In this paper, intergenerational transgression is analysed as a softand symbolic phenomenon, which on one hand preserves the memory of past, but on the other, cascades the negative experiences onto children and grandchildren. If this is true for WWII survivors, then it should be considered in other cases of long-term conflict and dislocation, particularly in recent conflicts such as Syria, Iraq, and Afghanistan. Understanding the connection between intergenerational transgression of war trauma may aid the process of healing.

The immigration of refugees since 2014, especially from North African Countries has the last year an increasing critical political discussion in the population, also in Germany, the goal of many migrants. While on the background of political signals at the beginning of the movement refugees were welcome by the majority of the population, meanwhile criticism is more and more expressed in the media and political discussion. In many European Countries right wing parties were established, also in Germany (Alternative für Deutschland-AfD). The last vote for the European Parliament shows for Germany an increasing acceptance of this party, especially in Eastern Germany, the former German Democratic Republic. Very often the public is not very well informed by the media. On one side there are reports of an increasing crime rate, without differenciating the background of, on the other side the German industry needs the immigrants, there are many open positions for workers. The chapter gives a short overview about the discussion about the topic in Germany.

Mental health is defined as a state of well-being in which every individual realizes his/her own potential, can cope with the normal stress of life, can work productively and fruitfully, and is able to make a contribution to his/her community (World Health Organization, 2004). War and disasters have the greatest impact on mental health and psychosocial well-being. A considerable number of child refugees enter Europe to seek refuge from ongoing conflict and war in their home countries. Refugee children are at greater risk of psychological distress than non-refugee children and they may develop symptoms such as depression, PTSD, anxiety, physical problems or become aggressive. Trauma can impact the children’s physical well-being, cognitive development and psychological/emotional well-being and behavior. Therefore, these children are identified as having unique; however, urgent mental health needs requiring timely interventions. According to these findings, in this article the author is trying to explain the mental health problems and interventions among two refugee children (brother and sister) who stayed in the Transit Centre “Vinojug” in Gevgelija, Republic of Macedonia, two years ago. They had significant psychological disturbances such as depression and post-traumatic stress disorder, because they lost their home and their father. They have been here only with their pregnant mother. At the beginning they needed individual psychiatric or psychological support, but later also group psycho-social support. Verbal, art and game-based interventions proved effective in reducing the PTSD symptoms and depression. After that, the children showed positive emotions such as gratitude, hope, happiness, and optimism. At the same time they started to attend the local school and the first words in Macedonian language were: “Hello, how are you?” They have already learned the Macedonian language and counted in Macedonian; they knew how to ask for water and learned the basic terms. Hence, when they left the Transit Center with their mother, they were very sad: “Here we have many new friends who help and love us”. Our study provides a strong evidence base regarding the use of verbal and clinical interventions for PTSD and emotional and behavioral difficulties, respectively. Also, the main goal of the psychological workshop is stimulation of the copy strategies, resilience and psychosocial development through structured playful activities such as voice, movement, painting, drawing, song, sound.

Through a qualitative research carried out in South-East Italy with twelve Unaccompanied and Separated Children (UASC) this paper attempts to explore their relation with the Internet and digital media. Findings reveal that digital tools facilitate communication and socialization and allow UASC to maintain relationships with social networks in their countries of origin as well as expand their networks in the country of residence within the migrant community. Digital media enhance access to information and leisure activities. Even if UASC recognize some risks of being online similar to those European adolescents face, it emerges that overall the Internet and digital media contribute to their wellbeing. They have the power to boost resilience vis-à-vis the challenges UASC face in their lives: being alone, in a new country, often institutionalized and without the support of a trustworthy adult figure.

Child migrants are one of the risk factors of the modern education system in Russia. In addition to the potential problems associated with the cultural differences between the indigenous population and migrants, there is also the problem of “closed” migrants. Often migrants and their families, including secondand third-generation migrants, form isolated communities within which the adaptation and socialization of new migrants and the generation of youth takes place. On the one hand, these groups play the role of “softadaptation”, when migrants and their children are offered the tested models of behavior in the new conditions of life. On the other hand, not all the models proposed by the group can be acceptable by the traditions of the indigenous population, and sometimes they are opposed to the culture and traditions of the host country. Moreover, the views accepted in the group can cause morbid socialization of migrants. Under these conditions, the school has a task of preventing the negative impact of the isolated national groups on the younger generation. The purpose of the study is to analyze the account of migrant children in social networks in order to identify signs of socio-psychological and cultural adaptation, to determine the influence of national groups and communities in social networks on the formation of a person’s personality. The paper covers the reactions of children to publications on the topic of interethnic communication. It also includes recommendations to teachers on the definition of exposure to the influence of groups and communities in the social networks of migrant children.

Draconian contemporary border exclusion policies have had a devastating impact on migrants worldwide, eliciting vigorous expressions of public outrage around the world. Yet, despite growing evidence of human rights abuses as a result of these policies, States and policy makers continue to recommend more restrictive frameworks, doubling down on exclusion. Promoting a renewed “return package”, they encourage buffer and transit states to undertake “swiftreturns” of unauthorized entrants, promoting voluntary return as the preferred solution to the unwanted presence of migrants. This article discusses the consequences and implications of these policies for children. In particular, it probes the reality of distress migration for African adolescents trapped in Libya.

In recent years, the problem of methods of education in values of tolerance to difference is subject to increased public attention at the EU level. However, even a sparse reading of the Bulgarian primers and readers shows that the first meeting of children with what is officially “normal” in the social world excludes the “different” people. The main objective of the project “To Educate a Xenophobe” (2015-2016) implemented by the Bulgarian NGO Political Science Center in collaboration with Institute for Creative Civil Strategies was to address the absence of systematic orientation to the initial stage of education as crucial for assimilating a tolerant attitude towards the different people in society. The project aimed to increase public attention and initiate a constructive dialogue with Bulgarian decision makers and stakeholders on the need for conducting reforms in state education requirements and legislation via a package of analyses, surveys and in-depth interviews.

The contemporary study of careers requires taking into consideration multicontextual changes in the world of work, which make individuals face new challenges. The purpose of this article is to draw attention to the numerous transformations taking place in the contemporary reality, including in the world of work, which influence people’s professional career, the significance attributed to it and the success achieved through it. This article presents the results of own research concerning career success as perceived from the perspective of academic students from Poland. Particular attention was paid to two aspects of this issue: its objective and subjective nature, as well as the assessment of own chances for achieving it within one’s career path. The results of the studies prove, that the surveyed youth perceives success in a career in a subjective manner, but that its objective dimension is also important for the academic students, and that the vast majority take a positive attitude towards their own professional future. The resulting empirical material may carry important implications for the educational practice.

TABLE OF CONTENTS

SPIS TREŚCI

Publikacja “Kultura i Edukacja” w języku angielskim, udostępnienie wersji cyfrowej w wolnym dostępie i zabezpieczenie oryginalności publikacji zgodne ze standardem COPE – zadania finansowane w ramach umowy 853/P-DUNdem/2018 ze środków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę.

In the text, we first recall the historical contexts of changes in public education, by recalling them to shape the distance necessary to reflect on the current solstices and transformations taking place in this area. One of the main tasks of a universal and uniform school in a modernizing Europe was to ensure equal educational start for all children. In neoliberal reality, this task ceased to be obvious, and with the significant participation of parents, the foundations of the school’s public character were undermined. Parents from a politically and economically dominant middle class, seeking to gain an advantage over their children, simply do not want public school. The public school defense is therefore easily marginalized. Using the example of recent reforms (e.g. American), we show how schools are no longer places where people belonging to different layers or social classes can create a common world. From this perspective, we analyze issues arising from the questioning of neoliberal social policy that has taken place in recent years. In Poland, it finds expression in, among others in the electoral victory of the grouping (Law and Justice – PiS), aiming to restore the previously overlooked social groups to their rightful place in public space. One could expect that the style of the previous educational policy will therefore be replaced by a more egalitarian, equality policy, preventing unjustifiable selections limiting the life chances of ‘lessborn’ children. However, PiS education policy goes in the opposite direction and expands the system’s selection strategies (elite high schools, no more “mass” access to schools, etc.). Trying to find out the reasons for this contradiction, we focus our attention on the profits that in public discourse brings – as practiced today – the replacement of society by the nation.

The paper presents social participation of children – understanding of the idea and the character of the scientific discourse on it in the context of perceiving children as socially discriminated in their access to social and civic rights and activities, particularly the right to participate in social decisions. On the basis of analysis of social exclusion of children in the past centuries the Autor presents the change in social and citizen status of children that has been taking place in democratic societies. The Autor indicates on the crucial meaning of the Convention on the rights of the child and other documents in building this change and in explaining contemporary meaning of the idea and of the range and the level of possible participation of children. In the paper the very deep understanding of the idea of children’s participation based on the analysis of theoretical concepts is also explained. The Autor presents the dynamics and evolution of the theoretical background of the discourse on children’s participation and indicates on process of change: from theories of a child as a social actor and a child as able to act in social affairs, that dominated in last decades towards theories of liberal democracy, theories of inequalities, citizen’s participation, political theories, theories of governance and the theory of recognition as current theories that are used in this discourse. Finally, the development of today’s discourse on children’s participation and the promotion of its implementation in social practice are seen as crucial factors in elimination and counteracting social exclusion of children.

Inclusion is often understood as a deeper integration, what means that integration itself loses its basic sense of a voluntary and spontaneous interpersonal relationship based on the equality of rights and equalization of life (developmental) opportunities. Integration as a pedagogical concept originates from the idea of the universal education known since the times of Jan Amos Komensky, and nowadays it refers into the philosophical and social contexts of the idea of freedom and equality, constituting an important aspect of the social cohesion policy. Quite rarely, attention is paid to the fact that social (including educational) inclusion can – in defiance of noble assumptions and without conscious intention – aim at dominating the included minority group. The proposal to think about integration as the purpose of inclusion concerns both activities undertaken on educational grounds (especially for students with special educational needs) and more general social policy.

Theoretical and search considerations, and tyflopedagogic practice above all, make us see the culture of people with visual disabilities as an important way of educational and rehabilitation activities implemented in the spirit of inclusion, i.e. social inclusion in important communication links whose one of the areas is culture.
Based on a descriptive and critical analysis of small literature on the subject, as well as participant observation and personal experience of the author, the subject of the specific nature of the reception of works of culture by people with visual disabilities and the conditions and possibilities of nonvisual ways of sharing them have been considered.
Tactile and auditory ways of providing visual arts: Braille system, typhlography and audio description have been presented as corresponding to the specificity of cognitive processes of visually impaired people. The importance of the Internet for participation in the culture of visually impaired people has been marked, recalling selected exemplifications.
Based on the considerations undertaken, the postulates of practical and research actions have been drawn up in the field of interdisciplinary issues of inclusive participation in the culture of people with visual disabilities.

Wraz z ogłoszeniem przez ONZ „Agendy na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030” globalna edukacja obywatelska stała się ważnym narzędziem realizacji Celów Zrównoważonego Rozwoju. Jednym z jej zadań jest w ujęciu UNESCO przygotowanie dzieci, młodzieży i dorosłych do budowy bardziej inkluzywnego świata. Krytycy podkreślają jednak, że wiele działań z zakresu globalnej edukacji obywatelskiej ma charakter pozornie inkluzywny. Problematyczny okazuje się konstrukt globalnego obywatela elitarny, imperialistyczny i paternalistyczny, a także ucieleśniający dyskurs neoliberalny.
Celem artykułu jest analiza inkluzywnego potencjału globalnej edukacji obywatelskiej i wskazanie możliwych ścieżek poszerzenia go. Argumentuję, że aby uczynić globalną edukację obywatelską bardziej inkluzywną, warto przeformułować kategorię globalnego obywatelstwa. Odwołując się do prac R. Lister, V. Andreotti, A. Abdiego czy L. Shultz proponuję bardziej elastyczną, pluralistyczną formułę globalnego obywatelstwa, wrażliwego na różnicę, ale nie rezygnującego z uniwersalistycznych obietnic. Nakreślam także wybrane implikacje tej formuły dla globalnej edukacji obywatelskiej.

Contrary to the huge involvement of various social groups, implementation of numerous aid programmes, social exclusion, discrimination, marginalisation are still present in various social groups all over the world, and various strategies of social inclusion, including administrative and legal tools for its practical implementation, prove to be ineffective. The aim of this article is to indicate mutual dependencies and conditions as well as social contexts determining the illusory nature of inclusion activities undertaken, first of all, in relation to people with disabilities, but also people excluded from reasons other than disability.

Human adaptation to the environment plays an important role in their careers and substantially affects its professional development. Adaptation consists of many factors that imply positive or negative conditions of a person’s professional work.
The article is a theoretical outline of various possibilities for adapting people in the work environment on the basis of social sciences such as pedagogy, sociology, psychology.
The article is a theoretical outline of various possibilities of adapting a man in the work environment on the basis of social sciences such as pedagogy, sociology, psychology. The development of the topic is the analysis of the usefulness of selected theories of professional adaptation for special pedagogy in the functioning of people with disabilities. Complementing this analysis is pointing to various barriers to adaptation to the working environment of the disabled. Conclusions include, among others, strengthening of professional activation and social activation of people with disabilities.

Kultura jest nierozerwalnie związana z językiem; język jest rodzajem przewodnika kulturowego, ułatwia jej zrozumienie. Język jest zarówno spoiwem społeczeństwa, jak i narzędziem ekspresji, a dla jednostki potężnym czynnikiem rozwoju indywidualności. Stąd konieczność zainteresowania się przez pedagogów językiem - niewidzialnym środowiskiem edukacyjnym. Przestrzeń edukacji, analizowana tu przez pryzmat języka, pozostaje w ścisłym związku z przestrzenią publiczną, dlatego wgląd w sferę publiczną i dyskurs publiczny wydają się niezbędne. Transformacja polskiego społeczeństwa w latach 90. XX wieku ujawniła jego wewnętrzną różnorodność i co się z tym wiąże - potrzebę znalezienia języka, który pozwoliłby na komunikację i opis nowej rzeczywistości bez ranienia kogokolwiek. Jednak zjawisko poprawności politycznej nie zyskało w Polsce akceptacji. Co więcej, szerzy się mowa nienawiści, język wykluczający różne kategorie społeczne. Jest to sygnał, który zachęca nas, Wzmożona obecność języka wykluczającego w polskiej przestrzeni publicznej 127 pedagogów, do zainteresowania się przestrzenią historyczną, odniesieniem do czasu, w którym żyjemy, do zjawisk zachodzących w przeszłości i określających przyszłość. Jest to również sygnał alarmowy dla pedagogów i nauczycieli. Należy postawić pytanie o rolę edukatorów, ich zaangażowanie w ulepszanie świata. Jest to także pytanie o samoidentyfikację pedagogów - nauczycieli akademickich.

Świadek bullyingu odgrywa istotną rolę w procesie dręczenia. W badaniach naukowych coraz częściej można zauważyć, że nie koncentrują się one jedynie na diadzie uczestników dręczenia - sprawcach i ofiarach, a włączają w cały proces również świadków. Obserwatorzy przez swoje działania mogą przyczyniać się do wykluczenia ofiar z grupy rówieśników bądź przez jawne lub niejawne sprzeciwianie się bullyingowi powodować ponowne włączanie ofiar do społeczności szkolnej. Artykuł odwołuje się do badań własnych, które dotyczą przeszłych doświadczeń świadków w sytuacji dręczenia rówieśniczego, uwzględniając znaczenie podejmowanych przez nich interwencji w sytuacji wykluczania uczniów z grupy rówieśniczej. Materiał badawczy stanowią wywiady pogłębione przeprowadzone z 23 studentami różnych kierunków studiów, w przedziale wiekowym 20-41 lat. Odnosiły się one do przeszłych doświadczeń z czasów szkolnych w roli świadka dręczenia. Jako cel badań uczyniono identyfikację czynników motywujących do podejmowania działań interwencyjnych w sytuacji dręczenia rówieśniczego.

Celem artykułu jest propozycja wykorzystania w edukacji dziecka książek dysponujących potencjałem uwrażliwiania na drugiego człowieka (często „Innego”), budowania z nim więzi, poszukiwania emocjonalnej wspólnoty doświadczeń. W interesującej mnie wybranej najnowszej polskiej prozie dla dzieci (mam tu na myśli literaturę dla dzieci ostatnich dwóch dekad, a więc po 2000 roku), którą poddałam analizie, zauważyłam kociego bohatera występującego zdecydowanie często w kontekście problematyki odmienności społeczno-kulturowej. Postać kota w analizowanych testach została wykorzystana do praktycznych celów, stała się poetyckim chwytem budzącym pozytywne skojarzenia, sprzyjającym kształtowaniu u dzieci wartości i uczuć wyższych. W książkach zauważam odniesienia do założeń edukacji międzykulturowej, stąd uważam, że mogą one stanowić pomoc rodzicom, nauczycielom i wychowawcom w przygotowaniu dziecka do spotkania z Innym, do koegzystowania, współpracy z nim, koleżeństwa czy przyjaźni. Książki ukazują różne oblicza dzieciństwa, dziecię ce dramaty przeż ywane przez rówieś ników w róż nych czę ś ciach ś wiata, groź ne aspekty wojny, problemy imigracji i migrantów.

Współczesne dyskusje o problemach państw europejskich przyjmujących rzesze migrantów stanowią wiodące wątki namysłu nad humanitarnymi rozwiązaniami problemu masowego napływu obywateli różnych narodowości i kultur do Europy, a także współczesnego rozumienia idei wielokulturowości, tolerancji oraz przestrzegania praw człowieka. Celem artykułu jest ukazanie pomijanego dotąd wątku obywatelskiego działania w społecznościach lokalnych na rzecz integracji i inkluzji migrantów i azylantów. Przykład XIX projektu Hull House z Chicago (USA) ukazuje, jak próbowano ten problem rozwiązywać lokalnymi siłami społecznymi w czasach, gdy migrantami byli Europejczycy. Autorki zadają w tym kontekście pytanie, czy i w jakim stopniu w czasach współczesnych rola obywateli jest i powinna być bardziej znacząca w debatach polityki społecznej i międzynarodowych dyskusjach międzypaństwowych. Ukazują szereg współczesnych inicjatyw lokalnych, będących odpowiedzią zwykłych mieszkańców na to, jak widzą możliwości i realizacje działań przyjmujących i włączających nowych przybyszów do społeczeństwa.

Wiek, obok płci, stanowi jedną z głównych cech determinujących pozycję społeczną jednostki. Dyskryminacja ze względu na wiek najczęściej pojawia się w kontekście osób starszych. Problematyka ta jest często podejmowana w dyskursie naukowym i medialnym. Rzadziej dostrzega się problem ageizmu z innej strony - dyskryminacji osób młodych, która w literaturze naukowej funkcjonuje pod nazwą adultyzmu. Najogólniej ujmując, adultyzm to postrzeganie młodych osób w kategoriach niedojrzałości. Percepcja ta nie jest poparta racjonalnymi przesłankami wynikającymi z zachowania dyskryminowanej osoby, a jedynie wynika z wyobrażeń osoby dyskryminującej. Wyobrażenia te polegają na tendencji do uogólniania w oparciu o negatywne doświadczenia z osobami w podobnym wieku i przypisaniu domniemanych cech jako typowych dla całego przedziału wiekowego. Ta forma dyskryminacji obecna jest w instytucjach społecznych, prawie, obyczajach i postawach. Przeprowadzone badania przebiegały dwuetapowo, łącząc w sobie strategię ilościową (sondaż diagnostyczny z wykorzystaniem ankiety) i jakościową (metoda Photovoice). Celem badań było poznanie obszarów, w obrębie których młodzi ludzi doświadczają dyskryminacji oraz jej form. Grupę badaną stanowiła młodzież w wieku 18-24 lat (100 badanych), dobrana w sposób celowy z terenu województwa śląskiego. Zwieńczeniem projektu badawczego było przygotowanie i poprowadzenie przez osoby w niego zaangażowane warsztatu dotyczącego adultyzmu dla młodzieży. Analiza zebranego materiału empirycznego oraz doświadczenia w pracy nad projektem obnażyły nieświadomość młodych ludzi w kwestii występowania takiej formy dyskryminacji oraz mylenie adultyzmu z innymi jej formami. Niepokojące jest również zjawisko szybkiej internalizacji przez młodzież postaw charakterystycznych dla osób dorosłych względem młodszych od siebie, zataczając tym samym koło w dyskryminacji.

Prezentowane badania dotyczą nieobecnego w dostatecznym stopniu w literaturze naukowej wątku dorosłych osób z diagnozą zaburzeń ze spektrum autyzmu. Ich podmiotem uczyniłam osoby szczególne: takie, które swoją diagnozę otrzymały będąc osobami dorosłymi. W centrum mojego badawczego zainteresowania znajdują się ich biografie. Analiza uzyskanych wywiadów narracyjnobiograficznych skoncentrowana jest przede wszystkim na strukturze biograficznej zwanej biograficznym przełomem. W narracjach dorosłych osób ze spektrum autyzmu diagnoza jawi się jak punkt zwrotny w biografii, który wywiera zasadniczy wpływ na życie nosicieli opowieści poprzez zmianę jego biegu i/lub transformację tożsamości.

Celem niniejszego opracowania jest zaprezentowanie wyników badań dotyczących rozumienia pojęcia edukacja włączająca przez nauczycieli szkół ogólnodostępnych oraz rozpatrzenie, czy edukacja włączająca jest działaniem celowym, zaplanowanym, czy działaniem intuicyjnym, pozornym. Jest to istotny problem, bowiem warunkiem skutecznego prowadzenia edukacji włączającej jest przede wszystkim rozumienie tego pojęcia przez nauczycieli szkół ogólnodostępnych. Brak rozumienia pojęcia edukacja włączająca może rodzić obawy o kształt jej realizacji. Włączanie to nie tylko przyjmowanie uczniów z niepełnosprawnościami do szkół ogólnodostępnych, ale przede wszystkim dostosowanie programu nauczania do indywidualnych możliwości każdego ucznia, to system oceniania uwzględniający możliwości psychofizyczne poszczególnych uczniów oraz organizacja procesu nauczania z wykorzystaniem odpowiednich pomocy dydaktycznych dostosowanych do specjalnych potrzeb edukacyjnych uczniów. Celem badań było poznanie i rozpatrzenie sposobów rozumienia pojęcia edukacja włączająca przez nauczycieli szkół ogólnodostępnych. W badaniach wykorzystano metodę sondażu diagnostycznego z użyciem techniki ankiety. Otrzymane wyniki badań pokazują, że edukacja włączająca nadal jest pojęciem, które wymaga doprecyzowania i propagowania wśród nauczycieli. Pomimo swojej obecności zarówno w literaturze przedmiotu, jak i w praktyce edukacyjnej nadal budzi niezrozumienie, co utrudnia pełną realizację tego modelu nauczania.

Dziecko z doświadczeniem migracyjnym coraz częściej staje się uczniem polskiej szkoły, która nie jest do końca na to przygotowana. Szczególnym typem doświadczenia migracyjnego są migracje powrotne, kiedy to rodzina po okresie spędzonym za granicą wraca do kraju wraz z dziećmi, urodzonymi jeszcze w kraju pochodzenia rodziców bądź już na emigracji. Obecnie mamy do czynienia z nasilającymi się procesami remigracji, co sprawia, że również szkoły powinny być przygotowane na przyjęcie uczniów „powracających”, najczęściej dwujęzycznych, a jednocześnie z pewnymi ograniczeniami w zakresie znajomości języka polskiego, którzy muszą borykać się z różnicami programowymi oraz kulturowymi, m.in. dotyczącymi kultury szkoły. Wydaje się, że idea międzykulturowego otwarcia instytucji, którą można za niemiecką pedagogiką międzykulturową odnieść również do szkoły, daje narzędzia do przygotowania instytucji na funkcjonowanie w sytuacji wysokiej różnorodności społecznej i kulturowej. międzykulturowego otwarcia szkoły jako odpowiedzi na potrzeby ucznia z rodziny reemigrantów, jak również uczniów z innym typem doświadczenia migracyjnego. Międzykulturowe otwarcie szkoły zostanie również odniesione do procesu integracji społecznej migrantów, co pozwala widzieć placówki szkolne w szerszym kontekście działania sieci instytucji najbliższego otoczenia społecznego na rzecz efektywnej adaptacji społecznej oraz (re)integracji całej powracającej rodziny.

Celem artykułu jest przedstawienie problematyki jakości życia osób z przewlekłą chorobą dermatologiczną. W pierwszej części opracowania scharakteryzowano pojęcie choroby przewlekłej, ze szczególnym uwzględnieniem choroby dermatologicznej jako kategorii piętna powodującego marginalizację oraz wykluczenie społeczne. Część druga dotyczy jakości życia osób z chorobą dermatologiczną na płaszczyznach: fizycznej, psychicznej oraz społecznej. W części trzeciej opisano trudności terapeutyczne i funkcjonalne, których doświadczają osoby cierpiące na wybrane schorzenia dermatologiczne: atopowe zapalenie skóry, łysienie plackowate oraz łuszczycę. Zakończenie jest próbą wskazania przykładów działań pomocowych podejmowanych przez sektor pozarządowy na rzecz osób chorujących dermatologicznie.

Celem artykułu jest wskazanie zarówno na te elementy środowiska społecznego, które włączają osobę ze spektrum zaburzeń autystycznych do swego grona, udzielając jej wsparcia, jak i te elementy, które mają charakter wykluczający, czy to w sposób jawny, deklarowany, czy też ukryty, pozornie włączający. Na tle rozważań dotyczących porównania środowiska włączającego i wyłączającego zaprezentowano opisy przeżyć dwóch dorosłych mężczyzn z zaburzeniami autystycznymi doświadczających konsekwencji obu omawianych zjawisk w retrospektywnej narracji ich matek. Z prezentowanych analiz wyników badań zagranicznych i pogłębionych wywiadów wynika, że zarówno środowiska z założenia włączające (szkoła inkluzyjna), jak i segregacyjne (szkoła specjalna) zawierają elementy społecznie włączające oraz wykluczające osoby ze spektrum zaburzeń autystycznych. Do włączających elementów środowiska można zaliczyć nauczycieli - prezentujących nastawienia pro- integracyjne i kształtujących wśród rówieśników pozytywne zachowania społeczne o charakterze integracyjnym i chroniącym osoby narażone na wiktymizację. Negatywne doświadczenia wiktymizacji mogą prowadzić do nasilenia zaburzeń nerwicowych i poczucia osamotnienia, i izolacji społecznej. Natomiast pozytywne doświadczenia szkolne i udział w zorganizowanych działaniach społecznych jest predykatorem większego udziału osób ze spektrum zaburzeń autystycznych w niezorganizowanych działaniach społecznych w życiu dorosłym.

Koncepcja inkluzji społecznej ściśle wiąże się z postulatem organizowania przestrzeni kultury popularnej wokół idei dialogu, relacyjności oraz dostrzegania i uznawania różnorodności. W takim ujęciu film fabularny jako medium docierające do szerokiego kręgu odbiorców może stać się ważnym źródłem wiarygodnych informacji na temat funkcjonowania osób należących do grup narażonych na wykluczenie społeczne, w tym osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności. Osoby z niepełnosprawnością podlegają stereotypizacji, w wyniku której spostrzegane są na ogół jako mało kompetentne, niesamodzielne, niezdolne do efektywnego odgrywania ról społecznych, borykające się z licznymi problemami i stale pogrążone w smutku. Także nabycie niepełnosprawności w biegu życia powoduje przejście do grupy o niskim statusie społecznym i doświadczanie nieadekwatnych reakcji otoczenia w sytuacjach bezpośredniego kontaktu, w tym jawnej lub ukrytej izolacji bądź nadopiekuńczości wynikającej z litości, współczucia i przekonania o niskim potencjale osoby. Niewłaściwe reakcje społeczne mogą znacząco utrudniać proces przystosowania do nabycia niepełnosprawności i zwiększać ryzyko ekskluzji, więc istotne jest kształtowanie przez przekaz medialny prawidłowych wyobrażeń o specyfice funkcjonowania tej grupy osób i (lub) przełamywanie już istniejących stereotypów. Artykuł koncentruje się na jakościowej analizie sposobu prezentacji procesu adaptacji do utraty wzroku bohaterów dwóch filmów fabularnych, ze szczególnym zwróceniem uwagi na walory edukacyjno-wychowawcze tych dzieł.

TABLE OF CONTENTS

SPIS TREŚCI

Publikacja “Kultura i Edukacja” w języku angielskim, udostępnienie wersji cyfrowej w wolnym dostępie i zabezpieczenie oryginalności publikacji zgodne ze standardem COPE – zadania finansowane w ramach umowy 853/P-DUNdem/2018 ze środków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę.

Technologiczne możliwości generowania nieograniczonej liczby obrazów spowodowały gwałtowny rozwój ikonosfery współczesnego świata, a cała współczesna kultura znalazła się w sytuacji „obrazowego zwrotu”. Ma to szczególne konsekwencje dla psychofizycznego, kulturowego i edukacyjnego funkcjonowania człowieka, zanurzonego w morzu bodźców, w tym wizualnych, w ogromnej, niezliczonej liczbie obrazów, ruchomych i nieruchomych, które tracą głębsze znaczenie przez swoją masę. W sytuacji ciągłego przyrostu liczby obrazów i przyśpieszonego tempa ich wymiany obraz świata jest stale destabilizowany, opiera się na ciągłym migotaniu. Sprzyja temu nowoczesna technologia, a pragmatyczne cele edukacyjne ukierunkowane na postęp pomijają problem jako nieistotny. Istnieją jednak próby oswojenia zjawiska nadmiaru bodźców otaczających człowieka, w tym na przykład uważność stosowana w psychoterapii, natomiast propozycja edukacyjna może być - opcjonalnie - powrotem do kontemplacji otwierającej człowieka na nowe przestrzenie, w tym przestrzenie zaniedbanej rzeczywistości duchowej.

Artykuł dotyczy sposobów ukazywania dekady lat osiemdziesiątych w polskim kinie najnowszym (w okresie 2007-2017). Autor wskazuje na cztery podstawowe kategorie filmów dotyczących ostatniej dekady PRL-u: „wielkie biografie” dotyczące kluczowych postaci historycznych, takich jak: Lech Wałęsa, Jerzy Popiełuszko czy Ryszard Kukliński; „małe biografie”, odnoszące się do losów osób powszechnie znanych, ale działających poza sferą polityczną, takich jak Zbigniew Religa czy rodzina Beksińskich; „filmy rozrachunkowe”, w których dekada stanu wojennego jest ukazana jako okres przede wszystkich różnego typu wyborów o charakterze polityczno-etycznym, które w taki czy inny sposób oddziałują na czasy współczesne. Ostatnią grupę można nazwać „filmami o codzienności”, odnoszą się one bowiem do „dekady Jaruzelskiego”, jednak pokazują ją nie od strony uwikłania w procesy historyczno-polityczne (choć w większości filmów odgrywają one rolę w życiu bohaterów), ale od strony problemów dnia codziennego.

Wspólne przedsięwzięcia polskiej i czeskiej kinematografii mają tradycję sięgającą lat trzydziestych ubiegłego stulecia. Jednak ich coraz częstsze przypadki, odnotowane po upadku komunizmu i zmianie ustroju w Europie Środkowej wytworzyły szczególny wariant filmowej współpracy - odwołania do bolesnego dziedzictwa związanego z XX-wiecznym totalitaryzmem. Artykuł omawia przypadek trzech filmów wyprodukowanych za pieniądze czeskie i polskie (z niewielką pomocą słowacką, francuską i izraelską) w ostatnim dziesięcioleciu: W cieniu reż. David Ondříček, Gorejący krzew reż. Agnieszka Holland i Ja, Olga Hepnarová reż. Tomáš Weibreb i Petr Kazda. Tekst odnosi się do wspólnych wyobrażeń, specyfiki narodowej traumy, wyjaśnia status poszczególnych artystów związanych z różnym doświadczeniem pokoleniowym. Wreszcie przynosi garść informacji o recepcji i miejscu omawianych obrazów w szeroko rozumianej kulturze.

Jan Sowa przekonuje w swojej książce, że „inna rzeczpospolita jest możliwa”. Punktem wyjścia dla jego analizy społeczno-polityczno-gospodarczej sytuacji, w jakiej znajduje się współczesna Polska, była rocznica 25-lecia transformacji. W tym samym czasie książkę o podobnym tytule - Inny kapitalizm jest możliwy - wydał Andrzej Szahaj, także odwołując się do bilansu ostatniego ćwierćwiecza. Obaj autorzy rozpoczynają swój wywód od krytyki przemian i długo funkcjonującego ślepego zaufania do „niewidzialnej ręki rynku”, przejętego wraz z otwarciem na Zachód. Przyglądając się rodzimemu kinu tworzonemu po 1989 roku, okazuje się, że dominującą narracją wobec przemian ekonomicznych, dokonujących się pod wpływem zmiany ustrojowej, była ta, która wspierała działania wolnorynkowe. Jeżeli krytykowano polską sytuację gospodarczą, to źródeł złej sytuacji upatrywano albo we wciąż istniejących naleciałościach poprzedniego systemu, albo w zbyt wolnych przemianach. Dopiero ostatnie lata przyniosły w polskim kinie filmy, które powoli zmieniają perspektywę, upatrując zagrożenia dla życia społecznego już nie w niedoborze, lecz w nadwyżce liberalnych rozwiązań w gospodarce. Artykuł ma na celu naszkicowanie mentalnej mapy polskiego kina ostatnich lat i sprawdzenie, czy rzeczywiście można w nim dostrzec oznaki postępującej zmiany w ocenie kapitalizmu. Oglądając takie filmy, jak choćby: Pewnego razu w listopadzie, Dzikie róże, #WszystkoGra, Kamper, Król życia czy Między nami dobrze jest, można odnieść wrażenie, że inna kinematografia faktycznie jest możliwa.

Artykuł omawia kondycję polskiego filmu o dorastaniu/filmu inicjacyjnego (coming of movie), który w refleksji rodzimego filmoznawstwa był na ogół rozpoznany jako film dla młodzieży lub film dla dzieci i młodzieży. Autorka na licznych przykładach wskazuje, że zaistnienie filmu o dorastaniu jako autonomicznego, pełnoprawnego gatunku w historii filmu polskiego spotykało się z trudnościami. Proces dorastania portretowany był najczęściej albo w postaci adaptacji literatury młodzieżowej, albo wpisany w wielką historię, co w obu przypadkach stanowiło barierę dla przekonującego przedstawienia historii inicjacyjnych. W zakończeniu artykuł omawia mniejszościowy nurt w historii filmu polskiego, w ramach którego reżyserzy, tacy jak Janusz Nasfeter czy Stanisław Jędryka, chętniej niż inni filmowcy oddawali głos dorastającym bohaterom z ich problemami. Odnotowane zostają także nowe drogi polskiego kina inicjacyjnego, którego twórcy odcinają się od tradycji i proponują, by na proces dorastania spojrzeć jako na zjawisko interesujące samo w sobie, które nie musi być dłużej podporządkowywane „poważnym” tematom ze świata dorosłych.

Marcel Łoziński, jeden z czołowych twórców polskiego filmu dokumentalnego, swoją autorską metodę nazwał „zagęszczaniem rzeczywistości”. Polegała ona na wprowadzeniu do filmowanego świata podstawionych przez siebie bohaterów, prowokowaniu rzeczywistości po to, by ujawnić jej charakterystyczne cechy, niewidoczne na pierwszy rzut oka bądź niedostępne dla kamery. Łoziński porównywał siebie do obserwatora akwarium, który zamiast czekać, aż coś się wydarzy, decyduje się nim potrząsnąć, wzbić piasek do góry, wywołać reakcję. Metoda Łozińskiego była jedną z pierwszych prób odejścia od kina obserwacyjnego, od metody cierpliwego oka. Współczesne kino dokumentalne coraz częściej rozwija podejście Łozińskiego i wręcz eksperymentuje z granicami gatunkowymi - tworząc kino pogranicza, filmowe hybrydy balansujące między dokumentem a fabułą. Prawdziwa fikcja 87 Niniejszy artykuł jest próbą usystematyzowania tego zjawiska na polskim gruncie i wpisania go w szerszą światową tendencję, której przedstawicielem jest choćby Joshua Oppenheimer (reżyser słynnej Sceny zbrodni) nazywający swoje filmy „dokumentami wyobraźni”.

W ostatnich latach filmowcy średniego pokolenia chętnie pokazywali przemoc poprzez jej ujęcie gatunkowe: czy to w thrillerach (filmach o seryjnych zabójcach), czy filmach kryminalnych. Najmłodsze pokolenie filmowe - urodzone w latach osiemdziesiątych - spogląda na ten motyw z zupełnie innej perspektywy. Młodzi twórcy unikają konwencji gatunkowych, przełamując - estetycznie i fabularnie - dotychczas dominujący w rodzimej kinematografii obraz przemocy i stawiając przed nim nowe zadania. W artykule przyglądam się sposobom obrazowania śmierci w najmłodszym kinie, z zaznaczeniem filmowych i społecznych kontekstów oraz analizą ich funkcji. Przedstawiam reprezentacje zabijania w ramach trzech strategii: heroicznej atrakcyjności, arthouse’owej dosadności i generacyjnej diagnozy. Heroiczną atrakcyjność opisuję na przykładzie dwóch filmów o powstaniu warszawskim - Miasto 44 (2014, J. Komasa) oraz Baczyński (2013, K. Piwowarski) - w których estetyzowana śmierć zostaje pokazana jako najwyższy model poświęcenia dla ojczyzny, a jednocześnie pełni rolę atrakcji. Na antypodach takiego obrazu figuruje strategia kina artystycznego, w której zabójstwo ukazane jest jako bezsensowny akt przemocy. Analizy tego motywu, estetycznie wzorowanego na konwencjach zachodniego kina arthouse’owego, dokonuję na przykładzie Placu zabaw (2016, B.M. Kowalski) i Hardkor disko (2014, K. Skonieczny). Za pośrednictwem trzeciego sposobu pokazywania zabijania - występującego w: Obietnicy (2014, A. Kazejak), Reakcji łańcuchowej (2017, J. Pączek) i Bejbi Blues (2012, K. Rosłaniec) - twórcy próbują rysować obyczajowy i psychologiczny portret danej generacji. W artykule szczegółowo analizuję powyższe strategie ukazywania śmierci i reprezentacje obrazów przemocy w najnowszej kinematografii, aby ukazać je jako odmienne na tle dotychczasowych tradycji kina polskiego.

W niniejszym tekście porównuję kilka filmów z lat 60. oraz przełomu pierwszej i drugiej dekady XXI wieku: Jak być kochaną (1962) Wojciecha Jerzego Hasa i Joannę (2010) Feliksa Falka, Echa (1964) Stanisława Różewicza i Kreta (2010) Rafaela Lewandowskiego oraz Na melinę (1965) Różewicza i Obławę (2012) Marcina Krzyształowicza. Filmy te równie wiele dzieli, jak łączy. Niemniej jednak podobieństwa wydają się zbyt istotne, by przejść obok nich obojętnie. Nie tyle wojna czy lustracja są ich tematem, ile ludzie postawieni w niecodziennej sytuacji, ich wybory, postawy, dylematy, ale i miłości. W każdym razie w żadnym z nich wojna nie jest powodem do dumy czy chwały, niezależnie od tego, czy kończy się zwycięstwem, czy staje się przyczyną heroicznych zmagań i cierpień. Mimo upływu lat i różnych kontekstów dostrzegam w nich te same problemy, postawy, dyskurs wartości, rozwiązania ideowe i dramaturgiczne, ale też odrębność wobec dominujących wizerunków pamięci, przeszłości i wojny. Dzięki temu mogę zadać pytanie o status relacji między dawnym i nowym polskim kinem, skupić się na sensie pewnych prawidłowości bądź znaczeniu powtórzeń. Wszystkie te filmy łączy nieoczywistość, brak wiary w jednoznaczne odpowiedzi, używając pewnego uogólnienia - przełamanie stereotypów funkcjonujących w polskim myśleniu o przeszłości, pamięci i wojnie. Powrót do tych samych tematów, sposobów ujęcia, wątpliwości, porządku aksjologicznego nie oznacza prostej kontynuacji czy nawiązań, mających podkreślić odwołanie do klasyki polskiego kina. Nowe filmy stanowią raczej dowód na to, że kolejni twórcy poszukują odpowiedzi na uniwersalne pytania. Nie pozwalają kulturze zamknąć się w gotowych schematach.

Romantyczne przeciwstawienie ironii i harmonii, zaczerpnięte od Cypriana Norwida i wykorzystane przez Stanisława Barańczaka w esejach o literaturze współczesnej, jest punktem wyjścia do refleksji nad obecnością (autokreacją) autora w polskim dokumencie kreatywnym w latach 2000-2018. Artykuł odpowiada na pytania o metody poszukiwania tożsamości nowego pokolenia dokumentalistów, którzy podjęli dialog z dawnymi mistrzami, wyszli poza ramy telewizyjnego reportażu i w konsekwencji zdobyli się na trud wejścia na rynek międzynarodowy, sięgając po atrakcyjne dla niego tematy i eksperymentując z formą.

Artykuł jest prezentacją współczesnych działań artystycznych, które mogą być postrzegane jako odpowiedź na tęsknotę współczesnego człowieka za żywym doświadczeniem. Odbiorcy pogrążeni w wirtualnym świecie mediów społecznościowych, twitterowych dialogów, w kulturze nadmiaru i nadobecności obrazów poszukują wizualnej ciszy. Komunikacja zapośredniczona medialnie wzmaga potrzebę kontaktu z „żywym” człowiekiem. Z drugiej strony zaś współczesny odbiorca, przyzwyczajony do aktywnego bycia w świecie, tego samego oczekuje od sztuki. Sztuka musi „się dziać”, aby przyciągnąć uwagę. Punktem centralnym procesu twórczego przestaje być dzisiaj niezależne dzieło sztuki (tworzone przez artystę - interpretowane przez odbiorcę), a staje się nim wydarzenie, które powstaje, trwa/ rozwija się i kończy w wyniku działań wszystkich podmiotów zaangażowanych w proces: zarówno artysty/artystów, jak i odbiorcy/odbiorców. Wyraźnie dziś widoczne jest przeniesienie uwagi z „uprawiania sztuki” na „doświadczanie sztuki”. Odpowiedzią na potrzeby współczesnego odbiorcy mogą być projekty artystyczne związane ze zwrotem performatywnym, ze sztuką partycypacyjną, sztuką społeczności, a także sztuką-jako-pedagogiką. W artykule omówione zostały wybrane projekty artystyczne należące do powyższych kategorii, w kontekście ich pedagogicznego potencjału.

Narracja nie jest zjawiskiem wyłącznie językowym, lecz fenomenem o naturze kognitywnej aktywizującym się za sprawą odszyfrowania treści komunikatu. Owa aktywizacja warunkuje powstanie u czytelnika konstruktu mentalnego rozpatrywanego jako skrypt narracji. Zależnie od medium, w jakim następuje realizacja opowieści, odbiorca w odmienny sposób wytwarza skrypt, nawet jeżeli opowieść oparta jest na podobnym rdzeniu fabularnym. Problem ten ma szerokie zaplecze teoretyczne, jednak dotychczas żaden z badaczy nie pokusił się o przeanalizowanie na wybranym przykładzie, jak przekład intermedialny wpływa na wytworzenie konstruktu mentalnego. W niniejszym artykule zostaje podjęta próba uzupełnienia tej luki. Analiza, wykorzystująca ustalenia narratologii transmedialnej oraz komparatystyki mediów, zostanie przeprowadzona oparciu o film „Pokot” Agnieszki Holland i jego literacki pierwowzór - „Prowadź swój pług przez kości umarłych” Olgi Tokarczuk.

Celem analizy Zerwanego kłosa jest zbadanie jego wartości. Badanie to wyróżnia dwa możliwe sposoby oceny filmu. Pierwszy sposób dotyczy jakości filmu jako wyrazu działania estetycznego. Wiąże się ono z traktowaniem filmu jako sztuki. W tym zakresie decydujące znaczenie mają kwestie formalne i umiejętność wykorzystania przez twórców stylistyki filmowej oraz skonstruowania spójnej opowieści. Drugie sposób wiąże się z gatunkowym przyporządkowaniem tego filmu. W kinie religijnym (hagiografia) najważniejsza może być przekazywana idea, choć jednocześnie można zachować zasady konstrukcji znaczeń w filmie. Ogólną ramą metodologiczną są trzy aspekty dyskursu van Dijka. Na poziomie szczegółowym wykorzystane jest klasyczne podejście do języka i stylistyki filmu, podejście neoformalistów amerykańskich oraz koncepcji stylu zerowego. Wnioski z przeprowadzonej analizy wskazują na niską wartość filmu z punktu widzenia sztuki filmowej i wysoką wartość w zakresie realizacji celów gatunkowych (tu: ideologicznych). Negatywna ocena wynika z nadmiaru wykorzystania przez młodych twórców możliwości technicznych i warsztatowego (zbyt licznego) stosowania formalnych rozwiązań możliwych w ramach stylistyki filmowej. Pozytywne wniosek w zakresie realizacji zakładanego celu wiąże się ze skutecznością dotarcia do zdefiniowanego przez producenta odbiorcy, tak pod względem ich liczby, jak i w zakresie przekazanych idei, zgodnych z ich światopoglądem. Pomimo deklaracji twórców o rzetelnym odtworzeniu rzeczywistości życia błogosławionej Karoliny Kózkówny, konieczność przekazu zaplanowanych koncepcji wprowadziła kreacyjne wątki treściowe, wpływając na realność przedstawianej historii i wprowadzając problemy ze spójną i sprawną rekonstrukcja fabuły. Rozszerzyło to zakres promowanych wartości poza te związane z życiem głównej bohaterki filmu, odnosząc je do współczesnego polskiego dyskursu politycznego i społecznego.

Praca skupia się przede wszystkim na analizie zmiany, jaka zachodzi w kulturze masowej, odkąd jej dystrybucja została zdominowana przez masowe środki rejestrujące. Do tej pory interakcje społeczne oparte były głównie na kontakcie bezpośrednim, jednak wraz z pojawieniem się zjawiska audiowizualności relacje międzyludzkie i rodzaj komunikacji diametralnie się zmieniły. Rozwój mass mediów i ich upowszechnienie sprawiło, iż kultura zaczyna być postrzegana jako produkt zaspokajający nasze potrzeby i sprawiający przyjemność. W pracy pojawia się stwierdzenie, że mimo wszystko nie da się uciec od kultury masowej, która stała się już w zasadzie kulturą obecnie panującą, w której każdy z odbiorców jest zanurzony. Także każdy wytwór owej kultury jest produktem kultury popularnej i dawniej obowiązujący podział na kulturę niższą oraz wyższą generalnie przestał funkcjonować. W nowo obowiązującej rzeczywistości kultury masowej pojawia się pytanie o miejsce teatru jako sztuki opartej na bezpośrednim kontakcie aktora z publicznością i zawartej między nimi umowy społecznej, obowiązującej na czas przedstawienia. Jednak analiza przedstawienia pt. Dziady pokazuje, że sztuka teatralna doskonale odnajduje się w popkulturowej rzeczywistości, wykorzystując do tego audiowizualność.

Tekst jest komunikatem z badań przeprowadzonych wśród studentów pierwszego roku pedagogiki - absolwentów kształcenia średniego, należących do pokolenia sieci i aktywnie zanurzonych w mobilnej kulturze cyfrowej. Celem artykułu jest analiza procesu partycypacji technologii cyfrowych w procesie kształcenia. Autor stawia tezę, że technologie cyfrowe można traktować jako zasoby kulturowe, zatem kształtowanie umiejętności ich twórczego wykorzystania jest podstawą nowoczesnej edukacji. Opinie badanych studentów służą odpowiedzi na pytanie zawarte w temacie tekstu, czy i w jakim stopniu kultura szkoły towarzyszy i wzmacnia kulturę mobilną, przygotowując do świadomego i odpowiedzialnego funkcjonowania uczniów w świecie cyfrowym. Badania prowadzą do wniosku, iż młodzi dorośli jako użytkownicy mobilnych mediów w zdecydowanej większości wyrażają swoje rozczarowanie jakością edukacji medialnej w placówkach, których są absolwentami.

Wybitna amerykańska artystka Louise Bourgeois (1911-2010), poddając analizie własną twórczość, stwierdziła, iż całe dzieło artysty polega na tworzeniu autoportretu, a rozumiejąc jej słowa szerzej - każde dzieło artysty jest doświadczeniem autobiograficznym i co z tego dalej wynika - doświadczeniem arteterapeutycznym. Wychodząc od powyższego stwierdzenia, przedstawiam zapis refleksji dwojakiego rodzaju. Pierwsza z nich odnosi się do własnego doświadczenia twórczego i jednocześnie arteterapeutycznego podczas malowania serii obrazów pt. Otwarcie-wniknięcie. Dziewięć wybranych płócien z tego cyklu powstało w latach 1997-2005. Z okazji Jubileuszu 40-lecia Wydziału Pedagogiki i Psychologii Uniwersytetu w Białymstoku zostały one zaprezentowane w formie wystawy indywidualnej eksponowanej w uniwersyteckiej Galerii Nowe Skrzydło w 2017 roku. Druga z refleksji dotyczy autorskiego warsztatu atreterapeutycznego, który przeprowadziłam ze studentami kierunku pedagogika z Wydziału Pedagogiki i Psychologii Uniwersytetu w Białymstoku w 2017 roku. Warsztat pt. OBRAZY przygotowany w ramach przedmiotu nauczania arteterapia był działaniem, w którym studenci dosłownie „wykorzystali” wspomniane obrazy jako pretekst albo wręcz jako medium do autorefleksji, do budowania „autoportretu wewnętrznego”, czy też do sięgania (poprzez obcowanie z konkretnym obrazem) do własnej biografii. Wynikające stąd obserwacje przedstawiam w końcowej części tekstu. W artykule przytaczam wybrane fragmenty autobiograficznych wypowiedzi studentów zainspirowane moimi dziesięcioma sugestiami. Analiza pisemnych refleksji uczestników warsztatu wykazała, iż ujawnili w nim aktywną postawę wobec samych siebie, otwierając możliwości świadomego rozwoju emocjonalnego oraz intelektualnego, wnikliwej i dojrzałej obserwacji rzeczywistości oraz w efekcie optymalizacji jakości własnego życia. Nabyli też umiejętności rozwiązywania konfliktów wewnętrznych, zapobiegania trudnościom życiowym i przezwyciężania przeszkód stojących na drodze do samorealizacji.

Artykuł obejmuje zagadnienia z zakresu resocjalizacji kreującej i pedagogiki teatru. Rozważania wynikają z realizacji projektu warsztatów teatralnych w ośrodku kuratorskim z młodzieżą niedostosowaną społecznie. Efektem tych działań był spektakl teatralny, a reakcje i interpretacje odbiorców badano autorskim Kwestionariuszem recepcji widza. Inspiracją do podjęcia tak zakrojonego działania stała się koncepcja twórczej resocjalizacji Marka Konopczyńskiego, zogniskowana wokół rozwijania potencjalności i kreowania nowych, indywidualnych kompetencji. Etapy pracy teatralnej były koherentne i odpowiadały fazom procesu twórczego. Przedmiotem podjętych rozważań jest ostatnia z nich, czyli weryfikacja - ocena trafności idei oraz aktów kreacji, której dokonywali widzowie. Teatr jest dialogiem między nadawcą - kreatorem a odbiorcą - widzem. Ta diada jest tu szczególna, gdyż niecodzienna, osadzona w wymiarach pedagogicznym i kulturalnym. Inicjatorka przedsięwzięcia, a jednocześnie autorka tego opracowania, była ciekawa, w jaki sposób widzowie dokonają percepcji tematu ukazanych obrazów oraz jaki nadadzą im sens, jakie przypiszą znaczenie. Zainteresowanie wzbudzał również wymiar przeżycia estetycznego i emocjonalnego odbiorców spektaklu. Podjęto także próbę odpowiedzi na pytanie: „czy praca teatrem może stanowić konkretną propozycję działań profilaktyczno-wychowawczych, resocjalizacyjnych?”. Recepcja widzów została skategoryzowana poprzez zadane w kwestionariuszu pytania, a całokształt uzyskanych wypowiedzi, tych lapidarnych i narracji o pełniejszym kształcie, tworzy ciekawą, nasyconą humanizmem optykę wydarzenia.

W tekście podejmujemy próbę pokazania syntezy współczesnego rozumienia edukacji regionalnej, uwzględniając także podstawy prawne niniejszego zagadnienia. Zwracamy uwagę na możliwości realizacji treści regionalnych w praktyce edukacyjnej. Przedstawiamy wybrane kreatywne metody i formy wykorzystywane w edukacji regionalnej. Odnosimy się również do wyzwań stojących przed wspomnianą edukacją realizowaną w obszarze pedagogiki miejsca. Celem pracy było wskazanie kierunków rozwoju edukacji regionalnej we współczesnej szkole oraz pokazanie interesujących obszarów w kulturze regionu, z których może ona czerpać inspiracje. Przyczynkiem do poznania i analizy omawianego problemu w przestrzeni nauki były studia literatury i analizy badań naukowych ukazujące rolę edukacji regionalnej w budowaniu „ojczyzny prywatnej”, kształtowania identyfikacji z miejscem zamieszkania, a także zagadnień związanych z pamięcią regionalną, pamięcią społeczną, dziedzictwem kulturowym, regionem. Ponadto impulsem do podjęcia tego tematu były osobiste refleksje dotyczące przekazywania znaczenia edukacji regionalnej i jej roli w kształtowaniu tożsamości miejsca - tożsamości regionu.

TABLE OF CONTENTS

SPIS TREŚCI

Publikacja “Kultura i Edukacja” w języku angielskim, udostępnienie wersji cyfrowej w wolnym dostępie i zabezpieczenie oryginalności publikacji zgodne ze standardem COPE – zadania finansowane w ramach umowy 853/P-DUNdem/2018 ze środków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę.

The objective of this article is to consider legends or oral narratives in Norway which deal with the Chudes. Who were the Chudes - an important nation acting in a particular historical context or a mythological image? In order to answer this question it is necessary to examine different references to the Chudes preserved in Norwegian legends and historical sources. Here I consider the following tasks: 1) to clarify the meaning of the word ‘Chude’ in Norwegian culture; 2) to analyze legends about the Chudes in order to pick out the main plot-constructing elements. Legends are narratives which claim to be true and are usually connected to well-known places and people. Migrating legends are narratives which have been narrated in many places and for a long period of time. This also concerns legends narrating about the Chudes. This article discusses the effect on the percentage of truth in the narratives. For fifteen years I have taken the lead in doing research work at UiT (The Arctic University of Norway), the Institute of Teacher Education and Pedagogy, where my students and I collected several hundred legends, mainly from Northern Norway. The reason why pedagogy students were involved in this work is that legends can be applied as a method of knowledge development. It will be helpful when the students become trained teachers and face their own pupils at primary and lower secondary schools. Interest in legends can strengthen skills and content awareness, being at the same time a gateway to establishing knowledge structures.

The issues explored in the article concern experiencing acculturation stress by children inhabiting Gubin (on the Polish-German borderland) whose parents decided to educate and fulfill school duties in the German cultural environment in the neighbouring Guben. It was assumed that methodical education in German school of Polish children who live with their parents in their homeland: (a) contributes to the children’s applying different culturalization strategies in different areas of life - these differences are visible mostly in the public and private sphere and they change with growing up; (b) becomes the source of permanent and/or recurrent enculturation stress, which children at primary education age are not prepared to manage in the psycho-physical (individual) and social dimension as they lack family support and the support from the receiving environment (culture). What became the basis for the undertaken discussion were the results of some studies conducted in the Polish-German borderland in 2004. They concerned the axiological preferences of I-III class children living in culturally diversified environments as well as some new phenomena, not observed in other regions. They encouraged the author of this study to provide a broader view upon the issues of the culturalization process and to repeat the studies in 2007 and 2017 in order to capture the relative dynamics of this phenomenon.

In the conditions of modern state social and cultural policy of Belarus, the problem of studying and using the cultural heritage is very actual: the creation of projects and programmes of social and cultural development demands the research of history, heritage and traditions. A noticeable trace in the Belarusian cultural heritage was leftby the Old Believers who moved on Belarusian lands in the second half of the 17th century. The history of the Old Believers on the Belarusian lands before the beginning of the 20th century is widely represented in the monographs of A.A. Gorbatsky: The Old Believers in Belarus at the End of the 17th - the Beginning of the 20th Centuries, Brest 1999; The Old Belief in the Belorussian Lands, Brest 2004. There is no monographic literature concerning the history of the Old Belief in Belarus in the 20th century. In the Belarusian scientific magazines there are some articles by T. Dobzhinskaya and T. Hursan devoted to the analysis of the life and activity of Old Believers in Belarus in the 20th century. The articles by T. Dobzhinskaya deal with the history of the Old Belief in Vitebsk region in the first half of the 20th century. T. Hursan in her articles analyzes ethnographic features of Old Believers in Mogilev region. The aim of this article is to show some peculiarities of the development of the state policy in relation to Old Believers in Belarus in the 20th and the beginning of the 21st centuries.

The aim of the article is to present selected themes that form part of the contemporary discourse on informal learning, which since the 1970s has dominated the scientific debate on learning, especially in the area of adult education. The authors, using Polish and German-language literature, outline areas of scientific and research interest, as well as tendencies in the contemporary approach to the learning processes of adolescents and adults. Moreover, they present exemplary results of research on informal learning, conducted within various fields: adult education, social pedagogy, economics and others. They indicate that separate treatment of human learning (division into formal, non-formal, and informal learning) is not always justified, and is not conducive to the analysis of learning processes.

The family is the environment that leaves its mark and imprint the most in the structure of the human identity. This is because of both the broadly reaching and permanent character of impacts. Every family creates and regulates its particular familial identity. It can be seen as a kind of azimuth of feeling of being a member of an important, specific family community, despite the changes that are taking place in and around us. The text presents the results of research conducted in the group of academic youth regarding the level of the sense of satisfaction with the functioning of their family of origin and an attempt to capture the determinants of them. There are significant differences in the range of predictors building models for the whole group, compared to models built separately for the group of males and females. This indicates a high level of diversity in the perception of the family of origin system among the surveyed students. Analyses of the presented models show the image of academic youth who, in their life orientations, highly values the family as the basic reference point in the construction of their own identity. There is a visible focus on the community nature of its functioning, the quality of the relations of individual members of the system and the possibility of participating in the rules and rules developed in the family. The family identity that develops with said rules is a kind of negotiated creation of the family traditions recognized by them, with simultaneous outlined tendencies of deconstruction of the existing model ways of capturing the family structure, in favor of seeking a different view, which is a kind of adaptation of the system to dynamically changing socio-cultural conditions.

The objective of this study is to present the opinions of Ukrainian secondary school students, living in a boarding school in Lublin, on their adaptation to the new environment while studying in Poland. The questionnaire method was used, which offered an insight into particular aspects of adaptation for their studying abroad, e.g., coping with being parted from their family, managing free time, adjusting to the new educational environment, viewing the Polish society, as well as observing differences and similarities between the Polish and Ukrainian culture. The collected data point to a need to intensify educational activity promoting the space of mutual understanding between the citizens of the neighbouring countries. The problems revealed in this study show that the educational migration of Ukrainian students to Poland requires implementing a long-term and systemic educational policy that would shape multicultural competence of the Polish society.

The article presents a study whose aim was to learn the attitudes of teachers of upper elementary grades from mainstream schools to education including students with disabilities. It was also an attempt to learn their opinions on the chances and limitations of implementing inclusive assumptions in educational practice as well as their needs and expected support in the performance of professional tasks related to teaching students with disabilities. The study involved 145 teachers of grades 4-8 of elementary schools. The following research tools were used: The Scale of Teachers’ Attitudes to Inclusive Education, developed on the basis of the Survey of Attitudes Toward the Inclusion of Students with Special Needs by M.A. Winzer (Polish adaptation by W. Pilecka & J. Kossewska), and a survey questionnaire for teachers. The obtained results show that many teachers approach skeptically the new solutions in education for students with disabilities. Their ambiguous or negative attitude to inclusive education corresponds to the sense of lack of proper preparation to teaching students with disabilities and a critical assessment of the state of readiness of mainstream schools (both in formal and social/mental terms) to the implementation of educational inclusion assumptions.

The article deals with the issue of the identity of the place, taken in reference to the concept of places and non-places by Marc Augé. The main purpose of the theoretical analyses and analysis and interpretation of empirical results of the study was to determine the identity of the place (borderland) by referring to the individual memory of members of the minority group, inscribed in multifaceted, individual negotiations of experiencing the identity of the place. An important aspect discussed in the article are issues of social forgetting in Paul Connerton’s approach and socio-cultural consequences of this process for the identity of the individual, group and place. Narrative interview was the main form of data collection. The analyses are oriented to the variable of the identity of the borderland. The categories of the analysis refer to: the cultural identity of the borderland; personal memories of respondents related to the events, situations related to the past of their family; social memory of the minority group; social memory of the majority group. Memory of the borderland is a memory strongly embedded in a given area and unequivocally localized - assigned to a place “marked” and “embedded” culturally. This, of course, implies a series of difficult group-based negotiations regarding the contents of memory, places, events that, from the perspective of internal diversity of the group, may construct contradictory images of the past of the place.

The article discusses the work of artists active in the 1920s and 1930s in Russia,2 the form and content of which links them with the idea of man-machine, which grew in popularity in the age of heightened industrial development and system changes in the 20th century. The article seeks to present the influence of official guidelines (including cultural and educational policies) and technological change on imagery, and, essentially, to point up the relationship between politics and the form and content of the art. An overview of artists working notably in Russia focuses on that period of their oeuvre that drew overtly on new solutions in visual arts. These artists are less known in Poland nowadays as they were either artistically enmeshed in Socialist Realism down the line or had a role in sanctioning it. The paper further dwells on the relationship between the avant-garde, modern art and engaged art at the early stages of forming the new political system. It also discusses problems such as: changes in art prompted by new ways of artistic practice; artist’s mutual inspirations; the application of imagery types that had formed earlier (especially when artistic activity had its footing in similar objectives); exemplifications of artists frequently drawing on the artistic traditions of their native country without shunning references to landmark works.

The article raises the issue of research in artistic expression and creativity used in therapy. Such research requires an interdisciplinary approach combining the humanities (art studies) and the social studies (pedagogy, psychology, sociology), which causes issues with implementing a consistent research perspective. The author points out a few issues, called “sensitive areas”, and analyses them in relation to the disabled people theatre. These are: the presentation status of such groups, the dangers of subjectivism or the necessity of implementing the qualitative research model, the methods of research documentation.

The article presents the process of constructing female identity with the reference to the traditional model of womanhood. The arguments presented refer to the changes in the division of housework. According to the stereotypical model of a womanhood, the ‘polished floor’ that appears in the title is described as one of the effects of a diligent fulfillment of the obligations assigned to women. The autoethnographic narrative that demonstrates personal experience of the author accompanies the conducted analyses. The article presents an analysis of a popular Facebook fan page ‘Sh* Housewife’, which constitutes an embodiment of the women’s resistance strategy against the housework being treated as a ‘natural’ calling and obligation of a woman. The final conclusions clearly indicate that the social and cultural changes that have led to the equality of women and men have not altered the convictions and models of performing housework.