• facebook

Losy polskiego dziedzictwa kultury na radzieckiej Ukrainie (1922–1991) Część II: 1945–1991

  • Author: Dariusz Matelski
  • Year of publication: 2015
  • Source: Show
  • Pages: 105-130
  • DOI Address: http://dx.doi.org/10.15804/npw2015206
  • PDF: npw/09/npw2015206.pdf

The end of war in Europe on 8 May 1945 allowed to seek restitution of cultural property lost by Poland between 1939-1945. This task was undertaken by the Provisional Government of National Unity, which was created on 28 June 1945. The demarcation of new eastern borders of Poland along the so-called eastern Curzon line resulted in leaving outside the country two cultural centers important to national interest of Poles – Vilnius and Lviv.

In March 1945 The Committee of Experts for Restitution and Compensation in Culture and Arts was created within The Ministry of Culture and the Arts, and the Ministry of Education established the Commission for Reparations and Restitution for Science and Schools. Their main task was to prevent looting by the so called “cultural battalions of the NKVD,” who treated the encountered cultural goods as “spoils of war”.

On the basis of the resolution of the Council of People’s Commissars of the Ukrainian SSR of 18 October 1945, 577 exhibits and 50 thousand books and manuscripts were transferred to Poland (as a gift!). The Catholic clergy could carry their fortune from the eastern borderlands of Second Polish Republic to Poland on the basis of an additional protocol to the repatriation agreement of 20 September 1945. With the resolution of 5 July 1946, The Council of Ministers of The Provisional Government of National Unity appointed a committee for the recovery of Polish cultural property from the former eastern provinces of the Republic of Poland, which were included in the Ukrainian SSR after the change of borders. Despite the recovery of many Polonicas, the loss of the greater part of Lviv museum collections remained a fact. Changes in the USSR began on 11 March 1985. In May 1987, 2450 Polish books from the Ossolineum collections in Lviv were given to the Polish side. At the end of November 1989, although the Soviets agreed to return Poland the Ossolineum collections in Lviv, the promise was not fulfilled. The disintegration of the Soviet Union in 1991 and regaining the independence by the former republics made it necessary to conduct negotiations on the Polish cultural heritage with each of the successors of the USSR separately - including Ukraine.

Конец войны в Европе 8 мая 1945 года дал возможность искать реституции утраченных Польшей культурных ценностей в 1939-1945 гг. Этим занялось созданное 28 июня 1945 года Временное правительство национального единства. В результате создания новых границ Польши вдоль так называемой восточной Линии Керзона за пределами страны нашлись два важные для национального интереса поляков культурные центра – Вильнюс и Львов. В марте 1945 года Министерство культуры и искусств создало Комитет экспертов по реституции и компенсации в области культуры и искусств, а в Министерстве образования была создана Комиссия по репарациям и реституции для науки и школ. Их главной задачей было предотвратить мародерство так называемых «Культурных батальонов НКВД», которые встреченные культурные ценности считали как «военные трофеи». На основании решения Совета Народных Комиссаров УССР от 18 октября 1945 года было передано в Польшу (как подарок!) 577 экспонатов и 50 тыс. книг и рукописей. Католическое духовенство могло перевозить свое имущество из восточных окраин Второй республики в Польшу на основе дополнительного протокола к репатриации от 20 сентября 1945 года. Разрешение от 5 июля 1946 года Совета Министров Временного правительства национального единства назначило комитет для восстановления польского культурного имущества из бывших восточных провинций Республики Польша, которые после изменения границы попали в Украинскую ССР. Несмотря на восстановление в это время многих полоников, потерял большой части львовских музейных коллекций остается фактом. Изменения в СССР началась 11 марта 1985 года. В мае 1987 года польской стороне было передано 2450 польских книг из коллекций Оссолинеум во Львове. В конце ноября 1989 года советская сторона согласилась вернуть Польше коллекции Оссолинеум во Львове, но это никогда не произошло. Распад Советского Союза в 1991 году и восстановление независимости быв- шими республиками привело к необходимости вести переговоры по польскому культурному наследию с каждым наследником СССР отдельно в том числе с Украиной.

  • Bańkowski, P. (1961), Dwa polskie archiwa magnackie w Bibliotece Ukraińskiej Akademii Nauk w Kijowie, Archeion, 34, 191–199.
  • Bańkowski, P. (1964). Polskie archiwa magnackie w Centralnym Państwowym Archiwum Historycznym w Kijowie, Archeion, 40, 161–189.
  • Borowy, W. (1945). Tezy ogólne w sprawie rewindykacji i odszkodowań z zakresu kultury i sztuki. Warszawa.
  • Cenne – Bezcenne – Utracone. (1998 grudzień). 12(6).
  • Cenne – Bezcenne – Utracone. (1999a, kwiecień). 14(2).
  • Cenne – Bezcenne – Utracone. (1999b). 15(3).
  • Cenne – Bezcenne – Utracone. (1999c, październik). 17(5).
  • Cenne – Bezcenne – Utracone. (1999d, grudzień). 18(6).
  • Cenne – Bezcenne – Utracone. (2000a, czerwiec). 21(3).
  • Cenne – Bezcenne – Utracone. (2000b, październik). 23(5).
  • Dudek, A. (1997). Pierwsze lata III Rzeczypospolitej (1989–1995). Kraków: Wyd. „Arcana”. Dzieje archiwistyki polskiej. Wybór źródeł. (1988). (t. 1). Wstępem poprzedzili S. Sierpowski i D. Matelski, zebrał i opracował D. Matelski. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
  • Estreicher, K. jr (2001). Dziennik wypadków (t. 1), 1939–1945. Z. K. Witek, A. M. Joniak (red.). Kraków: Wyd. Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych.
  • Frącki, E. (1993). Dokumenty polskie i Polski dotyczące w archiwach rosyjskich. Dzieje Najnowsze, 25(1), 91–104.
  • Gąsiorowska-Grabowska, N., Chrienow, I. A. (red.). (1974). Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich (t. 8), Styczeń 1944–grudzień 1945. Warszawa: Wyd. „Książka i Wiedza”.
  • Goldmann, K., Wermusch, G. (1992). Vernichtet, verschollen, vermarktet. Kunstschätze im Visier von Politik und Geschäft. Asendorf: MUT-Verlag.
  • Gomułka, W. (1994). Pamiętniki (t. 1–2). A. Werblan (red.), Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”.
  • Jagiełło, B. (1966). Mikrofilmy poloniców otrzymanych przez Naczelną Dyrekcję Archiwów Państwowych z archiwów zagranicznych. Archeion, 44, 271–273.
  • Jakowenko, N. (2000). Historia Ukrainy od czasów najdawniejszych do końca XVIII wieku. Lublin: Wyd. Instytut Europy Środkowo-Wschodniej.
  • Jerzy (Beniamin) Borejsza 1905–1952. (1985). W: F. Tych (red.). Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego (t. 1), A–D. Warszawa: Wyd. „Książka i Wiedza”.
  • Kalicki, W. (2002). Ostatni jeniec wielkiej wojny. Polacy i Niemcy po 1945 roku. Warszawa: Wyd. „W.A.B.”.
  • Karczowa, H. (1961). Mikrofilmowanie poloników z archiwów zagranicznych. Archeion, 35, 157–158.
  • Kondracki, T. (1984). Informacja o materiałach do historii PTH w zbiorach archiwalnych i bibliotecznych Lwowa. Kwartalnik Historyczny, 3, 539–541.
  • Korzon, M. (2000, luty). Przyczynek do historii gdańskich zbiorów artystycznych (cz. I). Cenne – Bezcenne – Utracone, 19(1).
  • Kowalski, W. (1990). Likwidacja skutków wojny w dziedzinie kultury. Warszawa: Wyd. Instytut Kultury.
  • Kowalski, W. (1992) Władysław Tomkiewicz jako teoretyk i praktyk likwidacji skutków wojny w dziedzinie kultury. Biuletyn Historii Sztuki, 4.
  • Kowalski, W. (1998). Repatriacja dóbr kultury w sytuacji cesji terytorialnej i rozpadu państw wielonarodowych. Warszawa. Wyd. Polish Foundation of International Affairs.
  • Kowalski, W. T., Chrienow, I. A. (red.). (1974). Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich (t. 9), styczeń–grudzień 1946 r. Warszawa: Wyd. „Książka i Wiedza”.
  • Krasucki, E. (2009). Międzynarodowy komunista. Jerzy Borejsza – biografia polityczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
  • Krasuski, J. (2000). Tragiczna niepodległość. Polityka zagraniczna Polski w latach 1919–1945. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
  • Krzemiński, A. (1998, 19 grudnia). Wirówka egoizmów. Spierając się o zwrot dzieł sztuki, oddalamy się od Europy wspólnej kultury, Polityka, 2172(51).
  • Labuda, A. S. (1983). Zdzisław Kępiński (1911–1978). W: A. Gąsiorowski, J. Topolski (red.), Wielkopolski słownik biograficzny. Warszawa–Poznań: Państ. Wydaw. Naukowe.
  • Labuda, G. (1971). Polska granica zachodnia. Tysiąc lat dziejów politycznych. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
  • Łepkowski, T., Podraza, A. (1957). Z poszukiwań archiwalnych w ZSRR, Kwartalnik Historyczny, 64(2), 285–288.
  • Matelski, D. (2003a). Losy polskich dóbr kultury w Rosji i ZSRR. Próby restytucji: archiwa– księgozbiory – dzieła sztuki – pomniki, Poznań, Wyd. Inter-Arpress.
  • Matelski, D. (2003b). Problemy restytucji polskich dóbr kultury od czasów nowożytnych do współczesnych. Archiwa – księgozbiory – dzieła sztuki – pomniki. Poznań: Dom Wydawniczy Harasimowicz.
  • Matelski, D. (2004). Rewindykacja i repartycja polskich dóbr kultury oraz polonika w Stanach Zjednoczonych Ameryki. W: J. Faryś, R. Nir, M. Szczerbiński (red.),
  • Studia z dziejów Polski i Europy w XIX i XX wieku. Księga dedykowana Profesorowi Piotrowi Stefanowi Wandyczowi (s. 521–527). Gorzów Wielkopolski: Wyd. Zamiejscowy Wydział Kultury Fizycznej Poznańskiej AWF w Gorzowie Wielkopolskim.
  • Matelski, D. (2006). Rewindykacja polskich dóbr kultury z ZSRR (1945–1991).
  • W: H. Kocój, R. Małek, M. Szczerbiński (red.), Z dziejów Rosji i Polski w XX wieku. Księga dedykowana Profesorowi Richardowi Pipesowi, Gorzów Wielkopolski: Polskie Towarzystwo Historyczne.
  • Matelski, D. (2013a). Zabiegi Trzeciej Rzeczypospolitej o restytucję polskiego dziedzictwa kultury z Federacji Rosyjskiej (1992–2012), Część I: W okresie prezydentury
  • Lecha Wałęsy (do grudnia 1995 r.). Nowa Polityka Wschodnia, 4(1), 163–194.
  • Matelski, D. (2013b). Zabiegi Trzeciej Rzeczypospolitej o restytucję polskiego dziedzictwa kultury z Federacji Rosyjskiej (1992–2012), Część II: Lata sukcesów i porażek (1996–2012). Nowa Polityka Wschodnia, 5(2), 141–169.
  • Matwijów, M. (1996). Walka o lwowskie dobra kultury w latach 1945–1948. Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum.
  • Matwijów, M. (1997). Muzea lwowskie w latach 1939–1945 i sprawa ich rewindykacji przez Polskę po II wojnie światowej. Muzealnictwo, 39, 18–30.
  • Miler, J. (1998, grudzień). Rewindykacje dóbr kultury z ZSRR po II wojnie światowej (cz. I). Cenne – Bezcenne – Utracone, 12(6), 12–13.
  • Miler, J. (1999a, kwiecień). Rewindykacje dóbr kultury z ZSRR po II wojnie światowej (cz. II). Cenne – Bezcenne – Utracone, 14(2), 24–25.
  • Miler, J. (1999b, czerwiec). Zbiory lwowskie (cz. I): Zbiory Bolesława Orzechowicza. Cenne – Bezcenne – Utracone, nr 3 (15), 12–13.
  • Mucha, G. (1998). Archiwum Zabużańskie Urzędu Stanu Cywilnego w m. st. Warszawie, Archiwista Polski, 11(3), 43–55.
  • Odojewski, W. (1991). Odzyskać zagrabione. Puls, 51(4), 12–17. Pajączkowski, F. (1947). Ossolineum we Wrocławiu (maj–grudziń 1947). Sobótka, 2(3), 458–465.
  • Pichoja, R. G. (1998). Sowietskij Sojuz – istorija własti 1945–1991. Moskwa: Wyd. Novyj chronograf.
  • Pichoja, R. G. (2011). Historia władzy w Związku Radzieckim 1945–1991. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
  • Prosińska-Jackl, M. (red.). (1994). Słownik historyków polskich. Warszawa: Wyd. Wiedza Powszechna.
  • Pruszyński, J. (2001). Dziedzictwo kultury Polski. Jego straty i ochrona prawna (t. 1–2). Kraków: Wydawnictwo Zakamycze.
  • Rocka, D. (1990). Sprawozdanie z działalności państwowej służby archiwalnej w roku 1987. Archeion, 87, 274–291.
  • Rocka, D. (1992). Sprawozdanie z działalności państwowej służby archiwalnej w roku 1988. Archeion, 90, 177–189.
  • Rocka, D. (1994). Sprawozdanie z działalności państwowej służby archiwalnej w roku 1990. Archeion, 93, 300–324.
  • Romek, Z. (1992). Władysław Tomkiewicz jako teoretyk i praktyk likwidacji skutków wojny w dziedzinie kultury. Biuletyn Historii Sztuki, 4.
  • Romek, Z. (1994). Władysław Tomkiewicz (1899–1982). W: M. Prosińska-Jackl (red.), Słownik historyków polskich. Warszawa: „Wiedza Powszechna”.
  • Rottermund, A. (1999). Aleksander Gieysztor – pierwszy dyrektor odbudowanego Zamku Królewskiego w Warszawie. Kronika Zamkowa, 37(1), 10–16.
  • Satora, K. (1991, 11–13 października). Kto upomni się o polskie sztandary zagarnięte przez Armię Czerwoną? Polska Zbrojna, 198.
  • Serczyk, W. A. (1966). Materiały do historii koliwszczyzny w kijowskich zbiorach archiwalnych, Kwartalnik Historyczny, 73(3), 669–671.
  • Skowronek, J. (1993). Międzynarodowa współpraca archiwalna: cele – nadzieje – trudności. Archeion, 92, 7–29.
  • Skuza, C. (1992). Odzyskanie mienia polskiego po II wojnie światowej. Piła: Wyd. Centrum Szkolenia Służby Czołgowo-Samochodowej.
  • Skuza, C. (1994). Wojenne i powojenne losy polskich skarbów narodowych. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Oficerskiej Wojsk Rakietowych i Artylerii.
  • Smaga, J. (1992). Narodziny i upadek imperium. ZSRR 1917–1991. Kraków: Wyd. „Znak”.
  • Sroczyńska, K. (1968). Rewindykacja dzieł sztuki. W: W. Kalinowski, A. Ryszkiewicz (red.), Materiały do zagadnień muzealnictwa i konserwatorstwa w latach 1944–1963 (s. 47–51). Warszawa: Wyd. Ministerstwo Kultury i Sztuki. Zarząd Muzeów i Ochrony Zabytków.
  • Starski, W. (1988, 26–28 lutego). Białe plamy i białe kruki. Kurier Polski, 40.
  • Steinborn, B., Houszka, E. (2000). Dokumentacja cudzego mienia. Muzealnictwo, 42, 164–166.
  • Stępniak, W. (1989). Misja Adama Stebelskiego. Rewindykacja archiwaliów polskich z Niemiec w latach 1945–1949. Warszawa–Łódź: Wyd. Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych.
  • Stępniak, W. (1992). Problemy spuścizny archiwalnej w stosunkach Polski z Białorusią, Litwą, Ukrainą i Rosją. Sprawy Międzynarodowe, 1–2, 105–114.
  • Stępniak, W. (1995). Sprawy archiwów w stosunkach Polski z jej wschodnimi sąsiadami. Archiwista, 89(29).
  • Strzyżewska, Z. (2000). Konfiskaty warszawskich zbiorów publicznych po powstaniu listopadowym. Warszawa: Wyd. „DiG”.
  • Sudolski, Z. (red.). (1993). Wacław Borowy (1890–1950) – w 100-lecie urodzin i 40-lecie śmierci. Warszawa: Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego.
  • Szelest, D. (1990). Lwowska Galeria Obrazów. Malarstwo polskie. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe.
  • Trepczyński, S., Rodionow, N. N. (red.).(1974). Polska Ludowa – Związek Radziecki 1944–1974. Zbiór dokumentów i materiałów. Warszawa: Wyd. „Książka i Wiedza”.
  • Tych, F. (red.). (1985). Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego (t. 1), A–D. Warszawa: Wyd. „Książka i Wiedza”.
  • Wąsowicz, M. (1985). Ze wspomnień archiwisty (1929–1953). Miscellanea Historico-Archivistica, 1, 87–104.
  • Wróbel-Lipowa, K. (1982). Rewindykacja archiwaliów polskich z ZSRR w latach 1945–1964. Lublin: Wyd. UMCS.
  • Wspólny komunikat z 27 maja 1946 r. o pobycie w Moskwie delegacji KRN i Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej. (1974).
  • W: S. Trepczyński, N. N. Rodionow (red.), Polska Ludowa – Związek Radziecki 1944––1974. Zbiór dokumentów i materiałów. Warszawa: MSW.

revindication national heritage Polish culture Ukraine international relations

Wiadomość do:

 

 

© 2017 Adam Marszałek Publishing House. All rights reserved.

Projekt i wykonanie Pollyart