Ludwika Ferdynanda Jaxy-Bykowskiego pobyt w „niewoli czeskiej” w 1919 r.

Ludwik Ferdynand Jaxa-Bykowski’s stay in “Czech captivity” in 1919

An excellent biologist, anthropologist, pioneer of educational psychology and experimental pedagogy, high school teacher in Lviv, editor of pedagogical magazines, professor at the University of Poznań from 1927, author of over two hundred scientific works, he was also a political activist associated with the national camp. This publication concerns the personal experiences of Ludwik Ferdynand Jaxa-Bykowski related to the period of internment by the Czechoslovak authorities in early 1919. He left a memoir, published in the Lviv daily „Słowo Polskie”. It presents the conditions in which the internees and prisoners were kept, their daily activities, conversations and „state of mind”, the patriotism of the Polish miners, and on the other hand – the behavior of the Czechoslovak military, repressions and anti-Polish sentiments among the civilian population fueled by the authorities.

Wybitny biolog, antropolog, pionier psychologii wychowawczej i pedagogiki eksperymentalnej, nauczyciel szkoły średniej we Lwowie, redaktor czasopism pedagogicznych, profesor Uniwersytetu Poznańskiego od 1927 r., autor ponad dwustu prac naukowych, był także działaczem politycznym związanym z obozem narodowym. Niniejsza publikacja dotyczy osobistych przeżyć Ludwika Ferdynanda Jaxa-Bykowskiego związanych z okresem internowania przez władze czechosłowackie na początku 1919 r. Pozostawił on wspomnienie, opublikowane w lwowskim dzienniku „Słowo Polskie”. Przedstawia warunki, w jakich przetrzymywani byli internowani i więźniowie, ich codzienne zajęcia, rozmowy i „stan ducha”, patriotyzm polskich górników, a z drugiej strony – zachowanie czechosłowackiego wojska, represje i podsycane przez władze nastroje antypolskie wśród ludności cywilnej.

REFERENCES:

• Źródła:
  • XXX Sprawozdanie Macierzy Szkolnej Księstwa Cieszyńskiego za rok 1915, 1916, 1917, 1918 i 1919, Cieszyn 1921.
  • Dziesięciolecie Polskiego Muzeum Szkolnego we Lwowie 1903–1913, Lwów 1913.
  • Kirkor-Kiedroniowa Z., Wspomnienia. Cz. II. Ziemia mojego męża, oprac. A. Szklarska-Lohmannowa, Kraków 1998.
  • Kronika Uniwersytetu Lwowskiego, t. 2 (1898/9–1909/10) zestawił dr Wiktor Hahn, docent Uniwersytetu Lwowskiego, Lwów 1912.
  • Ludwik Jaxa-Bykowski, [w:] Teki Józefa Zielińskiego, Biblioteka PAN-PAU Kraków, sygn. 7795/1.
  • Księga Pamiątkowa I-go Gimnazjum Państw.[owego] w Stanisławowie wydana z okazji Uroczystości jubileuszowych i Zjazdu b.[yłych] uczniów w dniach 21-go i 22-go września 1928 roku, Stanisławów 1929.
  • Landmann T., Postępowanie władz czeskich i położenie ludności polskiej na Śląsku Cieszyńskim w okresie przedplebiscytowym (luty 1919-lipiec 1920) w świetle dokumentów z Archiwum Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne” 150, z. 4 (2023).
  • Materiały Ludwika Jaxy-Bykowskiego (1881–1948), oprac. K. Dopierała, J. Matysiak, J. Malinowski, [w:] PAN Archiwum w Warszawie. Oddział w Poznaniu, sygn. P. III-37.
  • Matusiak K., Walki o Ziemię Cieszyńską w latach 1914–1920. Pamiętniki, Cieszyn 1930.
  • M. S. O. 1914, 1918–1928. Księga Pamiątkowa Małopolskiej Straży Obywatelskiej, Lwów 1928.
  • Narodziny niepodległości w Galicji (1918–1919). Wybór dokumentów z archiwów lwowskich, oprac. M. Przeniosło, Kielce 2007.
  • Obrona Lwowa 1–22 listopada 1918, t. 1. Źródła do dziejów walk o Lwów i województwa południowo-wschodnie 1918–1920. Relacje uczestników, Warszawa 1991.
  • Sprawozdanie Dyrekcyi C.  K.  Gimnazjum w Stanisławowie za rok szkolny 1898/9, Stanisławów 1899.
  • Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazjum VIII we Lwowie za rok szkolny 1909, Lwów 1909 i n.
  • Szczyrek J., Z wielkich dni Śląska Cieszyńskiego. T. 5. O milicjach ludowych w latach 1918–1920, Cieszyn 1933.
  • Twardowski K., Dzienniki, cz. I 1915–1929, oprac. R. Jadczak, Toruń 1997.
  • Uniwersytet Poznański. Skład Uniwersytetu w roku akademickim 1945/1946, XXI, Poznań 1946.
  • Zabawski W., Droga do Ziemi Obiecanej. Ruch narodowy na Śląsku Cieszyńskim i udział w nim ewangelików Cieszyn 1934.
• Prasa:
  • „Dziennik Cieszyński”, „Gwiazdka Cieszyńska”, „Kresowy Kuryer Polski”, „Kurier Polski”, „Muzeum”, „Rota”, „Skaut”, „Słowo Polskie”, „Świat Słowiański”, „Teka”, „Wiadomości Akademickie”, „Wszechświat”, „Ziemia”
• Opracowania:
  • Boksa M., Ludwik Jaxa Bykowski, [w:] Poczet rektorów Almae Matris Posnaniensis, pod red. T. Schramma, Poznań 2016.
  • Borowski W. M., Ogólne zarysy wychowania narodowego, Warszawa 1918.
  • Brzęk G., Prof. dr Ludwik Jaxa-Bykowski (1881–1948). Zapomniany zoolog, „Przegląd Zoologiczny” 1993, nr 1–2.
  • Franz M., Janicki T., Magowska A., Uniwersytet w czasie wojny 1939–1945, Poznań 2019.
  • Hellwig J., Ludwik Jaxa-Bykowski (1881–1948) profesor Uniwersytetu Poznańskiego i kierownik Katedry Pedagogiki. „Kultura i Edukacja” 2 (1996).
  • Jakś-Ivanovska M., Profesorowie Uniwersytetu Poznańskiego 1919–1939. Portret demograficzno-społeczny, [w:] „Rocznik Dziejów Społecznych i Gospodarczych”, t. LXXVI, Poznań 2016.
  • Jaxa-Bykowski L., Beiträge zur Morphologie das parasitischen Knochenfisches Fierasfer Cur, Kraków 1904.
  • Jaxa-Bykowski L., Figle i psoty młodzieży szkolnej, Poznań 1933.
  • Jaxa-Bykowski L., Gmina szkolna im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gimnazjum VIII we Lwowie, „Muzeum”. Dodatek do nr 12, 1918.
  • Jaxa-Bykowski L., Historja jednej klasy Gimnazjum I. w Stanisławowie z lat 1892– 1899, Stanisławów 1929.
  • Jaxa-Bykowski L., Monografja gminy szkolnej im. Marjana Łomnickiego, [w:] „Przegląd Socjologiczny”, T. II, Poznań 1934.
  • Jaxa-Bykowski L., Wycieczka szkolna na Litwę i do Królestwa przez dr. L. Jaxę-Bykowskiego, [w:] Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazjum VIII we Lwowie za rok szkolny 1910, Lwów 1910.
  • Jaxa-Bykowski L., Wycieczki szkolne. Biblioteczka Dydaktyczna pod red. Ludwika Kobierzyckiego, t. 9, Zamość 1920.
  • Jaxa-Bykowski L., Z walki o szkołę polską w Galicji, „Muzeum” 1936, nr 3–4.
  • Jaxa-Kwiatkowska B., Profesor Ludwik
  • Jaxa-Bykowski (1881–1948). Ostatnie lata życia, Warszawa 1994.
  • Kaczmarzyk-Kiełb L., Bykowski-Jaxa (Jaksa) Ludwik, [w:] „Słownik pedagogów polskich”, red. W. Bobrowska-Nowak, D. Drynda, Katowice 1998.
  • Kamiński K. M., Początki konfliktu polsko-czeskiego po pierwszej wojnie światowej, „Kwartalnik Historyczny” 2000, nr 1.
  • Kamiński K. M., Konflikt polsko-czeski 1918–1921, Warszawa 2002 .
  • Knyt A., Zaolzie. Polsko-czeski spór o Śląsk Cieszyński 1918–2008, Warszawa 2008.
  • Kopia H., Spis nauczycieli szkół średnich w Galicji oraz polskiego gimnazjum w Cieszynie, Lwów 1909.
  • Malinowski A., Ludwik Jaxa-Bykowski: pedagog-przyrodnik–antropolog, [w:] „Prace Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie. Seria: Kultura Fizyczna” 2001, z. IV.
  • Malinowski A., Lwowska młodzież szkolna w świetle badań eksperymentalnych Ludwika Jaxy-Bykowskiego, „Prace Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie. Seria: Kultura Fizyczna” 2001, z. IV .
  • Mojsak K., Jaxa Bykowscy w służbie Rzeczypospolitej, Warszawa 2012.
  • Nowak-Kluczyński K., Naukowa, dydaktyczna i organizacyjna działalność Ludwika Jaxy-Bykowskiego na rzecz rozwoju poznańskiej uniwersyteckiej pedagogiki, „Polska Myśl Pedagogiczna” 2021, nr 7.
  • Sikorski T., Ludwik Jaxa (Jaksa)-Bykowski (1881–1948), [w:] „Słownik Biograficzny Polskiego Obozu Narodowego”, t. 3, Warszawa 2021.
  • Słownik biograficzny Ziemi Cieszyńskiej, oprac. J. Golec, S. Bojda, t. 1–2, Cieszyn 1993, 1995.
  • Sobański J., Skazany na zapomnienie. Szkic poświęcony pamięci profesora Ludwika Jaxy-Bykowskiego, „Przegląd Historyczno-Oświatowy” 1994, nr 3–4.
  • Schramm R., Bykowski Jaxa Ludwik Ferdynand, [w:] „Wielkopolski Słownik Biograficzny”, Poznań 1981.
  • Szulakiewicz W., O zasłużonych redaktorach czasopisma „Muzeum” (1885–1939), w: Addenda do dziejów oświaty: z badań na prasą XIX i początków XX wieku, red. I. Michalska, G. Michalski, Łódź 2011.
  • Szulakiewicz W., Problemy ideałów wychowania i ustroju szkolnego w poglądach Ludwika Jaxy-Bykowskiego, [w:] Biografie pedagogiczne. Szkice do portretu galicyjskiej pedagogii, Galicja i jej dziedzictwo, t. 9, red. Cz. Majorek, J. Potoczny, Rzeszów 1997.
  • Terej J. J., Rzeczywistość i polityka. Ze studiów nad najnowszymi dziejami Narodowej Demokracji, Warszawa 1979.
  • Urbaniak R., Wizerunek Czechów i Polaków na łamach prasy polskiej z 1919 roku w kontekście konfliktu o Śląsk Cieszyński, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 2003, nr 77.
  • Wątor A., Liga Narodowa w Galicji-Małopolsce i jej działacze, Toruń 2020 .
  • Wnętrzak G., Konflikt polsko-czechosłowacki o Śląsk Cieszyński (styczeń-luty 1919) w polskojęzycznej prasie regionu, „Studia Interkulturowe” 2016, nr 6.
  • Zagórowski Z., Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich i zawodowych, seminariów nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych, Lwów-Warszawa 1924.