Prymas Stefan Wyszyński wobec rzeczywistości społeczno-politycznej PRL 1974–19781
- ORCID: https://orcid.org/0000-0003-2650-4031
- Year of publication: 2019
- Source: Show
- Pages: 131-178
- DOI Address: https://doi.org/10.15804/pbs.2019.06
- PDF: pbs/7/pbs706.pdf
In the seventies, Cardinal Stefan Wyszyński was not only the undisputed leader of the Polish Church, but also a widely respected authority in society, whose voice was of great importance. In the above analysis, the attitude of the „Primate of the Millennium” to the socio-political reality of the PRL was discussed. A comprehensive view of this hierarch was presented regarding the functioning of the communist system in Poland; his approach to the state-church relationship; to key political events (amendment to the constitution, events of June 1976, election of Cardinal Wojtyła as pope) and attitude to the rise and activity of the pre-August opposition. This analysis does not aspire to the full exhaustion of the topic, it focuses on issues most for Cardinal Wyszyński important in the socio-political sphere.
Kardynał Stefan Wyszyński był w latach siedemdziesiątych nie tylko niekwestionowanym liderem polskiego Kościoła, ale również powszechnie szanowanym w społeczeństwie autorytetem, którego głos miał duże znaczenie. W powyższej analizie omówiono stosunek „Prymasa Tysiąclecia” do rzeczywistości społecznopolitycznej PRL. Przedstawiono całościowe spojrzenie tego hierarchy dot. funkcjonowania systemu komunistycznego w Polsce (w latach 1974-1978); jego podejście do relacji państwo-Kościół; do kluczowych wydarzeń politycznych (nowelizacja konstytucji, wydarzenia z czerwca 1976, wybór kard. Wojtyły na papieża) oraz stosunku do powstania i działalności opozycji przedsierpniowej. Wspomniana analiza nie aspiruję do pełnego wyczerpania tematu, skupia się na kwestiach najbardziej dla kard. Wyszyńskiego istotnych w sferze społeczno-politycznej.
REFERENCES:
- AAN, KC PZPR, XIA/800.
- AAG, S. Wyszyński, Pro memoria 1974.
- AAG, S, Wyszyński, Pro memoria 1975.
- AAG, S. Wyszyński, Pro memoria 1976.
- AAG, S. Wyszyński, Pro memoria 1977.
- AAG, S. Wyszyński, Pro memoria 1978.
- AAW, SPP 04/29, Rada Główna Episkopatu Polski 1974.
- AAW, SPP 04/30, Rada Główna Episkopatu Polski 1975.
- AAW, SPP 04/31, Rada Główna Episkopatu Polski 1976.
- AAW, SPP 04/32, Rada Główna Episkopatu Polski 1977.
- AAW, SPP, 04/33, Rada Główna Episkopatu Polski 1978.
- AAW, SPP 04/272.
- AAW, SPP, 04/275.
- AAW, SPP 04/277.
- AAW, SPP, 04/279.
- AAW, SPP 04/280.
- AAW, SPP, 04/283.
- AAW, SPP, 04/284.
- AAW, SPP, 04/289.
- AAW, SPP, 04/293.
- AAW, SPP, Kościół i państwo, t. 23.
- AIPN, 02011/535.
- AIPN, 0639/136, t. 1-5.
- AIPN, 0639/146 t. 1-6.
- AIPSKW, S. Wyszyński, Kazania i przemówienia autoryzowane, t. XLV.
- AIPSKW, S. Wyszyński, Kazania i przemówienia autoryzowane, t. XLVI.
- AIPSKW, S. Wyszyński, Kazania i przemówienia autoryzowane, t. XLVII.
- AIPSKW, S. Wyszyński, Kazania i przemówienia autoryzowane, t. XLIX.
- AIPSKW, S. Wyszyński, Kazania i przemówienia autoryzowane, t. LI.
- AIPSKW, S. Wyszyński, Kazania i przemówienia autoryzowane, t. LIII.
- AIPSKW, S. Wyszyński, Kazania i przemówienia autoryzowane, t. LIV.
- AIPSKW, S. Wyszyński, Kazania i przemówienia autoryzowane, t. LV.
- AIPSKW, S. Wyszyński, Kazania i przemówienia autoryzowane, t. LXI.
- „Wiadomości Archidiecezjalne Warszawskie” 1974.
- „Wiadomości Archidiecezjalne Warszawskie” 1976.
- „Wiadomości Archidiecezjalne Warszawskie” 1977.
- Friszke A., PRL wobec Kościoła. Akta 1970-1978, Warszawa 2010.
- Komunikaty Konferencji Episkopatu Polski 1945-2000, oprac. J. Żaryn, Warszawa-Poznań 2006.
- Ku prawdzie i wolności. Komunistyczna bezpieka wobec kard. Wojtyły, oprac. M. Lasota, J. Marecki, R. Szczęch, Kraków 2009.
- Listy pasterskie Episkopatu Polski 1945-2000, część I, red. P. Libera, A. Rybicki, S. Łącki, Marki 2003.
- Listy pasterskie Prymasa Polski oraz Episkopatu 1975-1981, Paris 1988.
- Nigdy przeciw Bogu. Komunistyczna bezpieka wobec biskupów polskich, red. J. Marecki, F. Musiał, Kraków 2007.
- Plany pracy Departamentu IV MSW na lata 1972-1979, oprac. M. Biełaszko, A. Piekarska, P. Tomasik, C. Wilanowski, Warszawa 2007.
- Pielgrzymki Jana Pawła II do Krakowa w oczach SB. Wybór dokumentów, oprac. R. Łatka, Kraków 2012.
- Polskie dokumenty dyplomatyczne 1977, red. P.M. Majewski, współpraca P. Długołęcki, Warszawa 2009.
- Raina P., Kościół w PRL. Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945-1989, t. 3: Lata 1975-1989, Poznań-Pelplin, 1996.
- Raina P., Rozmowy z władzami PRL. Arcybiskup Dąbrowski w służbie Kościoła i narodu, t. 1: 1970-1981, Warszawa 1995.
- Sprawy, które toczą się w Polsce mają znaczenie światowe. Niepublikowane przemówienie Jana Pawła II do Rady Głównej Episkopatu Polski, Jasna Góra, 5 czerwca 1979 r., red. A. Grajewski, Jasna Góra 2019.
- Teczki Wojtyły, Warszawa 2003.
- W służbie Boga i Polski. Komunistyczna bezpieka wobec kardynała Stefana Wyszyńskiego, oprac. J. Marecki, P. Nitecki, R. Szczypta-Szczęch, Kraków 2014.
- Wyszyński S., Nauczanie społeczne 1946-1981, Warszawa 1990.
- Piasecki B., Zając M., Prymas Wyszyński nieznany. Ojciec duchowy widziany z bliska, Kraków 2016.
- Anusz A., Przytulisko. Kościół katolicki wobec opozycji politycznej w Polsce w latach 1976-1980, Warszawa 2001.
- Białkowski M., Prymas Stefan Wyszyński a opozycja demokratyczna (1976-1980). Kilka uwag wstępnych [w:] Stefan Wyszyński wobec opozycji i oporu społecznego 1945-1981, red. E. Czaczkowska, Warszawa 2018.
- Chmielowiec P., Działania operacyjne Służby Bezpieczeństwa wobec biskupa Ignacego Tokarczuka i kurii biskupiej w Przemyślu [w:] Aparat bezpieczeństwa wobec kurii biskupich w Polsce, red. A. Dziurok, Warszawa 2009.
- Czaczkowska E., Kardynał Wyszyński. Biografia, Kraków 2013.
- Dudek A., Kościół i opozycja demokratyczna w Polsce (1976-1989) [w:] Kościół katolicki wczoraj i dziś, red. M. Drzonek et al., Szczecin 1998.
- Dudek A., Lawirowanie. Ekipa Gierka wobec Kościoła katolickiego (1971-1978), ,,Więź” 1997 nr 7.
- Dudek A., PRL i Stolica Apostolska 1971-1974, [w:] Społeczeństwo - Państwo - Kościół 1945-2000. Materiały z ogólnopolskiej konferencji naukowej. Szczecin 15-16 VI
- 2000 r., red. A. Kawecki, K. Kowalczyk, A. Kubaj, Szczecin 2001.
- Dudek A., Prymas Stefan Wyszyński wobec władz komunistycznych w latach 1956-1978 [w:] Prymas Stefan Kardynał Wyszyński- świadek Ewangelii i tradycji narodowych. Materiały sesji naukowej w Wyższym Seminarium Duchownym w Kielcach 19 maja
- 2001 r., Kielce 2001.
- Dudek A., Gryz R., Komuniści i Kościół w Polsce (1945-1989), Kraków 2006.
- Eisler J., „Polskie miesiące” czyli kryzys(y) w PRL, Warszawa 2008.
- Eisler J,, Siedmiu wspaniałych. Poczet pierwszych sekretarzy KC PZPR, Warszawa 2014.
- Friszke A., Czas KOR-u. Jacek Kuroń a geneza Solidarności, Kraków 2011.
- Grajewski A., Kardynałowie Stefan Wyszyński i Agostino Casaroli - dwie osobowości i dwie koncepcje polityki wschodniej Watykanu, ,,Studia Prymasowskie” 2009 (t.3).
- Gryz R., Kierunki polityki wyznaniowej w dekadzie Gierka [w:] Priorytety polityki wyznaniowej władz Polski ,,ludowej”, red. R. Łatka, ,,Glaukopis” 2015 nr 33.
- Gryz R., Między liberalizacją a dezintegracją. Stosunki państwo-Kościół w latach siedemdziesiątych [w:] Stosunki państwo-Kościół w Polsce w latach 1944-2010. Studia i materiały, red. R. Łatka, Kraków 2013.
- Gryz R., Pozwolić czy nie? Władze PRL wobec budownictwa katolickich obiektów sakralnych w latach 1971-1980, Kielce 2007.
- Kosiński K., „Religianctwo”. Napięcie między ideologią a religią w świadomości członków i działaczy PZPR, „Polska 1944/45-1989. Studia i materiały” 2014 (12).
- Lasota M., Wspólne drogi kardynała Karola Wojtyły i arcybiskupa Ignacego Tokarczuka, „Studia Rzeszowskie” 2003 (10).
- Łatka R., Czy Prymas Polski Stefan Wyszyński był antykomunistą? [w:] Antykomunizm Polaków w XX wieku, red. P. Kardela, K. Sacewicz, Białystok-Olsztyn-Warszawa 2019.
- Łatka R., Dwie wizje roli Kościoła w realiach komunistycznej dyktatury - wymiana korespondencji pomiędzy bp. Ignacym Tokarczukiem ordynariuszem przemyskim a sekretarzem Episkopatu Polski bp. Bronisławem Dąbrowskim w 1979 r., „Dzieje Najnowsze” 2019 nr 1.
- Łatka R., Episkopat Polski wobec stosunków państwo-Kościół i rzeczywistości społeczno-politycznej PRL 1970-1989, Warszawa 2019.
- Łatka R., Episkopat wobec złudnej normalizacji relacji państwo-Kościół 1971-1978 [w:] Dzieje Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim w latach 1972-1978, red. M. Siedziako, Z. Stanuch, G. Wejman, Szczecin 2018.
- Łatka R., Polityka władz PRL wobec Kościoła katolickiego w województwie krakowskim w latach 1980-1989, Kraków 2016.
- Łatka R., Prymas Wyszyński wobec pozornej normalizacji relacji państwo-Kościół pierwszych lat rządów Edwarda Gierka (1971-1974), ,,Politeja” 2019 nr 60.
- Łatka R., Rada Główna Episkopatu Polski a pierwsza pielgrzymka Jana Pawła II do Ojczyzny, „Dzieje Najnowsze” 2018 nr 1.
- Łatka R., Rada Główna Episkopatu Polski wobec przedsierpniowej opozycji (1976-1981), „Pamięć i Sprawiedliwość” 2017, nr 1.
- Łatka R., Relacje państwo-Kościół w pierwszych latach rządów Edwarda Gierka - czyli jak wyglądała polityka „normalizacji” w praktyce, [w:] Państwo-religia. Instytucje państwowe i obywatele wobec religii w Europie Środkowo-Wschodniej w XX w., tom II, red. J. Durka, Kalisz 2018.
- Łatka R., The idea of the common good and the reason of state in the teaching of primate Wyszyński, „Studia Theologica Varsaviensia” 2018 nr 2.
- Łatka R., Zwycięstwo Kościoła. Prymas Tysiąclecia o pierwszej papieskiej pielgrzymce po Polsce, ,,Biuletyn IPN” 2017 nr 6.
- Łatka R., Mackiewicz B., Zamiatała D., Kardynał Stefan Wyszyński 1901-1981, Warszawa 2019.
- Łeszczyński G., Początki parafii w Zbroszy Dużej, Warszawa 2007.
- Maniewska K., Kościół katolicki w Bydgoszczy wobec prób laicyzacji i dezintegracji społeczeństwa w okresie rządów Edwarda Gierka (1970-1980), Warszawa 2007.
- Noszczak B., My Naród. Polska i Polacy w milenijnym programie prymasa Stefana Wyszyńskiego (1956-1966/1967) [w:] Prymas Wyszyński a niepodległa. Naród-patriotyzm-państwo w nauczaniu Prymasa Tysiąclecia, red. E. K. Czaczkowska, R. Łatka, Warszawa 2019.
- Micewski A., Kardynał Wyszyński, prymas i mąż stanu, Paryż 1982.
- Pawlicka K., Polityka władz wobec Kościoła katolickiego (grudzień 1970-październik 1978), Warszawa 2004.
- Ptaszyński R., Stommizm. Biografia polityczna Stanisława Stommy, Kraków 2018.
- Raina P., 1978. Wybór papieża Jana Pawła II. Zapiski prymasa, Warszawa 2008.
- Raina P., Arcybiskup Dąbrowski - rozmowy watykańskie, Warszawa 2001.
- Raina P., Cele polityki władz PRL wobec Watykanu, Warszawa 2001.
- Raina P., Kardynał Wyszyński. Czasy prymasowskie 1975, Warszawa 2006.
- Raina P., Kardynał Wyszyński. Czasy prymasowskie 1976, Biała Podlaska-Warszawa 2010.
- Raina P., Kardynał Wyszyński. Czasy prymasowskie 1977, Warszawa-Biała Podlaska 2010.
- Raina P., Kardynał Wyszyński. Czasy prymasowskie 1978, Biała Podlaska-Warszawa 2010.
- Raina P., Kardynał Wyszyński, t. 1-14, Warszawa 1994-2007.
- Raina P., Kardynał Wyszyński i Solidarność, Warszawa 2005.
- Raina P., Sprawa obsadzenia metropolii wrocławskiej 1974-1976. Eskapady władz PRL, Pelplin 2006.
- Raina P., Stefan Kardynał Wyszyński Prymas Polski, t. 1-3, Londyn 1979-1988.
- Raina P., Stefan Kardynał Wyszyński. Prymas Tysiąclecia, t. 4, Warszawa 2016.
- Romaniuk M. P., Życie twórczość i posługa Stefana Kardynała Wyszyńskiego Prymasa Tysiąclecia, t. 1-4, Warszawa 1994-2002.
- Sasanka P., Czerwiec 1976. Geneza, przebieg, konsekwencje, Warszawa 2006.
- Skibiński P., Do jakiego stopnia PRL był państwem polskim? Ocena prymasa Wyszyńskiego, [w:] Prymas Stefan Wyszyński a Niepodległa. Naród - patriotyzm - państwo w myśli i nauczaniu Prymasa Tysiąclecia, red. E. Czaczkowska, R. Łatka, Warszawa 2019.
- Skibiński P., Cele polityki władz komunistycznych w Polsce wobec Stolicy Apostolskiej do roku 1978, [w:] Priorytety polityki wyznaniowej władz Polski ,,ludowej”, red. R. Łatka, ,,Glaukopis” 2015 nr 33.
- Skórzyński J., Głodówka u św. Marcina [w:] Od Piłsudskiego do Wałęsy. Studia z dziejów Polski w XX wieku, Warszawa 2008.
- Zawadka J., Wielka Nowenna w koncepcji duszpasterskiej prymasa Wyszyńskiego. Zarys problematyki pastoralno historycznej, „Warszawskie Studia Teologiczne” 2011 nr 1.
- Żaryn J., Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce (1944-1989), Warszawa 2003.
- Żaryn J., Kościół katolicki - hierarchia, kapłani, świeccy [w:] Między Warszawą a regionem. Opozycja przedsierpniowa na Pomorzu Zachodnim, red. M. Kowalczyk, M. Paziewski, M. Stefaniak, Szczecin 2008.
- Żaryn J., Kościół katolicki w PRL - bliżej władzy czy bliżej opozycji? (1976-1981) [w:] idem, Własna i niepodległa. Czyli o Polakach walczących o swoją Ojczyznę, Warszawa 2020.
- Żaryn J., Stosunki państwo-Kościół katolicki w latach siedemdziesiątych XX w. [w:] „Oaza wolności”. Duszpasterstwa akademickie w latach siedemdziesiątych XX w., red. M. Marcinkiewicz, Szczecin 2011.
political opposition church and state relations political reality communism system primate Stefan Wyszynski Edward Gierek rzeczywistość polityczna system komunistyczny prymas Stefan Wyszyński społeczeństwo opozycja