Przyszłość przez przeszłość – rola historii w koncepcji patriotyzmu konstytucyjnego Jürgena Habermasa

The future by the past: The role of history in the concept of constitutional patriotism of Jürgen Habermas

The definition of patriotism is usually restricted to the conclusion that its aim is mere cultivation of the historical memory. However, patriotism has two distinct faces: one pointed at the past and the other focused on the present. What is more, in the opinion of many scholars, patriotism doesn’t need to be closely related to one nation or culture. An interesting concept of constitutional patriotism was developed by German historians and philosophers during the debate on national identity after World War II. Jürgen Habermas has been one of the founders of this project. According to the German philosopher, constitutional patriotism doesn’t mean just positivist constitutional acts, but some abstract forms, interpretations of a particular community. Such universal principles may be, for instance, procedures of sovereignty and liberal rights. The following article conveys arguments indicating that the role of history is very important in the concept of constitutional patriotism by Jürgen Habermas.

Definicja patriotyzmu najczęściej ogranicza się do stwierdzenia, że jest to tylko pielęgnowanie pamięci o historii. Jednak patriotyzm może mieć dwojakie oblicze: jedno – najczęściej podkreślane – skierowane ku przeszłości i drugie ukierunkowane na teraźniejszość, a nawet przyszłość. Co więcej, zdaniem wielu badaczy patriotyzm nie musi być ściśle związany z jednym narodem czy kulturą. Wartą zainteresowania koncepcję patriotyzmu konstytucyjnego podczas dyskusji o tożsamości narodowej toczonych po II wojnie światowej wypracowali historycy i filozofowie niemieccy. Jednym z popularyzatorów tego projektu był i cały czas jest Jürgen Habermas. Według niemieckiego filozofa patriotyzm konstytucyjny to nie pozytywistyczne zasady konstytucyjne, ale pewne abstrakcyjne formy, sposoby interpretacji spajające określoną zbiorowość. Takimi uniwersalnymi zasadami mogą być procedury suwerenności oraz liberalne prawa jednostki. Patriotyzm konstytucyjny wydaje się odchodzić od tradycyjnego powoływania się na pamięć historyczną. Zamiast niej proponuje nie tyle czystą naukę, ale próbę uzyskania samoświadomości poprzez jej znajomość. W artykule przedstawiono argumenty wskazujące na to, że w koncepcji patriotyzmu konstytucyjnego proponowanej przez J. Habermasa refleksyjnie opracowana historia odgrywa bardzo istotną, a nawet kluczową rolę.

BIBLIOGRAFIA:

• Dupeyrix A., Zrozumieć Habermasa, Warszawa 2013.
• Encyklopedia polityczna, t. 1, red. J. Bartyzel, B. Szlachta, A. Wielomski, Radom 2007.
• Finlayson J.G., Habermas: A Very Short Introduction, Oxford 2005.
• Habermas J., Obywatelstwo a tożsamość narodowa. Rozważania nad przyszłością Europy, Warszawa 1993.
• Habermas J., Sposób zacierania winy, czyli tendencje apologetyczne we współczesnej historiografii niemieckiej, „Aneks” 1987, nr 12, 46 – 47, 1987.
• Habermas J., Faktyczność i obowiązywanie: teoria dyskursu wobec zagadnień prawa demokratycznego państwa prawnego, Warszawa 2005.
• Habermas J., Uwzględniając Innego. Studia do teorii politycznej, Warszawa 2009.
• Latkowska M., Historikerstreit – przyczyny i skutki jednego z najważniejszych niemieckich sporów o historię w XX wieku, „Studia Interkulturowe Europy Środkowo-Wschodniej” 2011, t. 6.
• Muller J.W., Scheppele K.L., Constitutional patriotism: An Introduction, http://icon.oxfordjournals.org/content/6/1/67.full, 21.12.2016.
• Nolte E., O przeszłości, która nie chce przeminąć, [w:] Historikerstreit: spór o miejsce III Rzeszy w historii Niemiec, red. M. Łukasiewicz, Londyn 1990.
• Romaniuk A., Czytanie Habermasa, Warszawa 2013.
• Szacki J., Patriotyzm jako „błąd” i jako „cnota”, „Gazeta Wyborcza”, 9.05.2013.
• Wąsiewski G.J., Koncepcja „patriotyzmu konstytucyjnego” Jürgena Habermasa. W kręgu poszukiwań modelu ustrojowego Unii Europejskiej, Toruń 2010.
• Wolff -Powęska A., Czy Niemcom wolno być patriotami?, „Gazeta Wyborcza”, 31.05.2008.
• Wolf-Powęska A., Pamięć – brzemię i uwolnienie: Niemcy wobec nazistowskiej przeszłości (1945 – 2010), Poznań 2011.
• Wolff -Powęska A., Jak dziś być patriotą, „Gazeta Wyborcza” (online), http://wyborcza.pl/magazyn/1,124059,3637522.html?disableRedirects=true, 30.12.2016.