Artykuł zawiera teoretyczną analizę procesu socjalizacji, zanurzonego w przekonaniach religijnych, wprowadzającą do przedstawienia wyników badań empirycznych, pochodzących z niewielkiego, pilotażowego studium przypadku studentów Akademii Pedagogiki Specjalnej im. M. Grzegorzewskiej w Warszawie. W badaniu uczestniczyło ponad 250 studentów w grupach 20–30-osobowych na Wydziale Nauk Pedagogicznych, w latach 2014–2016. Studentów poproszono o przygotowanie krótkiej anonimowej notatki zawierającej opis, jak wyobrażają sobie Boga. Studenci mieli również naszkicować „mapę świata”. Powtarzające się odpowiedzi pozwoliły na wyprowadzenie wniosków o dominującym postrzeganiu Boga oraz geograficznej perspektywie eurocentrycznej badanych. Na tej podstawie wyprowadzono wstępne wnioski o procesie socjalizacji, przebiegającej w określonym kontekście religijnym, zastanawiając się, jak kontekst ten oddziałuje na osobiste poglądy o świecie.

Artykuł poświęcony jest współczesnym dylematom edukacji międzykulturowej związanym z przemianami zarówno globalnej rzeczywistości, jak i tożsamości. Po omówieniu głównych idei edukacji międzykulturowej autor rekonstruuje zjawiska odnoszące się do asymilacji i izolacjonizmu mniejszości rasowych oraz etnicznych we współczesnych wielokulturowych społeczeństwach. Przywołuje różne konteksty enklawizacji, samowykluczania się i mniejszościowego etnocentryzmu oraz esencjalizmu, także w szkolnictwie, prowadzące do potwierdzania reprodukcji ekonomicznej i kulturowej. Pokazuje, w jaki sposób izolacjonizm mniejszości utrudnia realizację celów edukacji międzykulturowej. Następnie przedstawia przemiany współczesnej tożsamości, odnoszące się do procesów jej hybrydyzacji i wewnętrznej kulturowej heterogeniczności. Rekonstruuje wynikające z niej nurty krytyki edukacji międzykulturowej, dotyczące w szczególności idei dialogu między kulturami. Prezentuje różnorodne dylematy wynikające z „uwikłania” edukacji międzykulturowej w przemiany współczesnej wielokulturowej rzeczywistości. Przedstawia również wyzwania dla tej edukacji związane z pandemią Covid-19. W konkluzji autor przedstawia pozytywny potencjał dynamiki rozwojowej współczesnej edukacji międzykulturowej.

What about this ethnocentrism? An essay on the margins of Jerzy Nikitorowicz’s thinking

The history of national and ethnic minorities in Poland is a story about how they constantly have to create space for their existence and coexistence in Polishness. During the Second Polish Republic, nationalist and liberalist tendencies clashed in public space. The authorities of the Polish People’s Republic saw minorities merely as folk varieties of Polish culture. This had one goal: to create a homogeneous state. The 2005 Act on National, Ethnic Minorities and Regional Languages confirmed Poland’s multiculturalism. Work on the act coincided with the development of views on ethnicity and ethnocentrism in Jerzy Nikitorowicz’s thinking. Today, many representatives of minority groups postulate the need to amend the 2005 Act. The aim of the article is to reconstruct Jerzy Nikitorowicz’s thinking about “ethnicity” and “ethnocentrism”, because his scientific reflection well explains the socio-cultural nature of both phenomena. The article is composed of three parts. The first part is a reconstruction of the concept of “ethnicity”. The second is a reconstruction of the cultural pattern of “ethnocentrism”. The third is an attempt at reflection resulting from the application of Jerzy Nikitorowicz’s views in the process of understanding today’s dynamics of political activities/emancipatory struggles of minorities in Poland.