Śląsk to przestrzeń, w której splatały się dzieje Polski, Niemiec, Czechosłowacji i Czech. Tu także swe piętno odcisnęły takie wielkie ideologie jak komunizm i socjalizm. O Śląsku decyduje również polityka ekonomiczna. Śląskość to zatem przykład kultury, która kształtowała się w skomplikowanych warunkach społecznych i politycznych, decydujących o świadomości kulturowej samych Ślązaków, a także o ich tożsamości. Celem artykułu jest próba rozpoznania, jak w obrębie polskiej narracji konstruuje się polskość Śląska i jak sprzyja (lub nie sprzyja) ona emancypacji tożsamości etnicznie śląskiej. Na potrzeby tego zadania autorka dokonała analizy książki Zofii Kossak „Nieznany kraj” (pierwsze wydanie 1931), korzystając z koncepcji metanarracji Jeana-Françoisa Lyotarda. Drugim zadaniem artykułu jest refleksja wokół jednej z konsekwencji uwikłania śląskości w polskość i niemieckość, co powoduje, że Ślązacy są dla Polaków nie dość polscy i jednocześnie dla Niemców są nie dość niemieccy? Kontekstem tej refleksji są koncepcje: „kultury” jako przestrzeni wytwarzania znaczeń (Clifforda Geertza) i „świata” jako egzystencji człowieka (Václava Havla).

Celem artykułu jest wyjaśnienie problemu migracji jako konsekwencji manipulacji tożsamością etniczną w regionie Wielkich Jezior Afrykańskich. Teza artykułu opiera się na założeniu, że migracje stanowią w dużej mierze skutek tożsamości etnicznej. Problem badawczy, choć nie należy do najnowszych, nadal jest aktualny, czego dowodzą liczne konflikty na tle tożsamościowym w tej części Afryki.

Autorka punktem wyjścia swojej refleksji uczyniła cytaty z powieści Evy Tvardy i Horsta Bienka, które egzemplifikują trudne doświadczenia Ślązaków wynikające z politycznych decyzji wobec Śląska, które podejmowane były przez władze polskie, niemieckie i czechosłowackie. Przywołane z literatury cytaty konstruują kontekst, który pozwala zobiektywizować zasadnicze dla artykułu pytania: „Czyj jest Śląsk” i jak polityczna walka o Śląsk, którą w swojej historii toczyły Polska, Niemcy i Czechosłowacja, rekonstruuje tożsamość etniczną Ślązaków? Autorka korzysta z myśli Ivana Čolovicia, z której wyprowadza koncepcję pogranicza jako ziemi podatnej na amputację, a także koncepcję tożsamości posttraumatycznej jako tożsamości bolesnej. Na podstawie literacko opisanych doświadczeń śląskości Horsta Bienka autorka podejmuje próbę rekonstrukcji fenomenu śląskości, jako tego, co w efekcie konstruuje śląską tożsamość etniczną. Bezpośrednim przedmiotem analizy i interpretacji są teksty Horsta Bienka, „Brzozy i wielkie piece. Dzieciństwo na Górnym Śląsku” oraz „Podróż w krainę dzieciństwa”.

Neither a Pole nor a German – a Silesian – about recognizing one’s own ethnicity

The inspiration for the article is Zbigniew Rokita’s book “Kajś. A Tale of Upper Silesia”. It allowed the author to reflect on the issue of ethnic recognition of a human being as the basis for constructing an ethnic identity. The theoretical context consists of two theses: the first one (following Hannah Arendt) says that human beings always come to this world as new, as strangers, and to make their humanity more real, they need to act and speak; the second thesis (following Martin Heidegger) refers to the “truth of being” and proves that human habitation in the world is complicated. Attempts to understand the relationship between ethnic recognition and identity allowed the author to formulate the thesis that ethnicity is nothing else but knowledge about one’s family, community and the land inhabited by generations. The recognition of ethnicity itself can have three stages: 1) anecdotal identity; 2) attractive identity; 3) patched identity.

What about this ethnocentrism? An essay on the margins of Jerzy Nikitorowicz’s thinking

The history of national and ethnic minorities in Poland is a story about how they constantly have to create space for their existence and coexistence in Polishness. During the Second Polish Republic, nationalist and liberalist tendencies clashed in public space. The authorities of the Polish People’s Republic saw minorities merely as folk varieties of Polish culture. This had one goal: to create a homogeneous state. The 2005 Act on National, Ethnic Minorities and Regional Languages confirmed Poland’s multiculturalism. Work on the act coincided with the development of views on ethnicity and ethnocentrism in Jerzy Nikitorowicz’s thinking. Today, many representatives of minority groups postulate the need to amend the 2005 Act. The aim of the article is to reconstruct Jerzy Nikitorowicz’s thinking about “ethnicity” and “ethnocentrism”, because his scientific reflection well explains the socio-cultural nature of both phenomena. The article is composed of three parts. The first part is a reconstruction of the concept of “ethnicity”. The second is a reconstruction of the cultural pattern of “ethnocentrism”. The third is an attempt at reflection resulting from the application of Jerzy Nikitorowicz’s views in the process of understanding today’s dynamics of political activities/emancipatory struggles of minorities in Poland.