This article aims to describe the possible variants of the course of events after Brexit, from a Scottish perspective. Three dimensions are taken into the account: future model of UK–EU relations, symmetry of Brexit inside the UK and possibility of the second independence referendum in the near future (less than five years). These dimension have allowed to distinguish three main variants of further development, that are in short named by the author as: passive variant, Scottish exception and another referendum. It seems at this point that the Scottish Government is bound to carry out the second referendum, especially if the British government chooses a variant of the so-called hard Brexit. The European argument, which is so often used by Sturgeon in political debate does not necessarily lead to an increase in support for the independence, especially when eventual membership in the European Union of an independent Scotland is burdened with so many question marks.

Ujawniające się w ramach Unii Europejskiej (UE) procesy dezintegracyjne wywołują potrzebę i postulaty stworzenia teorii dezintegracji europejskiej. Obecnie możemy mówić co najwyżej o istnieniu zaczątków takich teorii. W niniejszym opracowaniu podjęto próbę wykazania, że istniejące teorie integracji europejskiej mogą być z powodzeniem wykorzystane do analizy procesów dezintegracyjnych. Można tego dokonać relatywnie prostym zabiegiem, poprzez potraktowanie ich w sposób „odwrócony”. Innymi słowy, teorie te – tak jak można stosować przy eksplanacji procesów integracji, tak też można zastosować dla wyjaśnienia, dlaczego niektóre państwa nie chcą lub nie mogą uczestniczyć w procesach zbyt daleko idącej integracji europejskiej. W artykule niniejszym, wykorzystując metodę studium przypadku, wskazano na potencjał, jaki posiadają dwie teorie integracji: federalistyczna i międzyrządowa w wyjaśnieniu fenomenu Brexitu. Rozpoczęcie negocjacji o wyjściu Wielkiej Brytanii z UE przedstawia się jako skutek bądź to nieprzystawalności i braku akceptacji dla modelu federalistycznego, bądź to jako fiasko promowanego modelu integracji międzyrządowej.